O'rta-m axsus kasb-hunar ta’limi markazi

OVQAT HAZM QILISH A’ZOLARI
TO‘G‘RISIDA MA’LUMOT
Organizmda moddalar almashinuvi jarayoni avvalo ovqat hazm qilish 
a’zolaridan boshlanib, keyin iste’mol qilingan ovqat moddalari fizik, 
kimyoviy va fiziologik xossalari yordamida hujayralar va lo'qim alaining 
o'zlashtirishi uchun moslashadi. Jumladan, yirik molekulali va suvda 
erimaydigan murakkab birikmalar suvda eriydigan mayda molekulali holat- 
ga o'tgandagina hazm bo'ladi. Binobarin, ovqat hazmi avvalo fizik 
o'zgarishdan (ovqat moddasi maydalanib, aralashib eriy boshlaydi) bosh­
lanadi. Ovqat moddalariga kimyoviy ta’sir esa hazm yo'lida joylashgan 
bez shiralari vositasida sodir bo'ladi. Oqsillar, yog'lar va uglevodlar bez 
shiralari tarkibidagi fermentlar ta’sirida oddiy kimyoviy birikm alarga 
aylanadi. Oqsillar aminokislotalargacha, uglevodlar monosaxaridlargacha, 
yog'lar glitserin bilan yog' kislotalarigacha parchalangandan so'ng ichak 
so'rg'ichlari orqali qon va limfalarga shimilib, hujayra to'qim alariga tar­
qaladi. Suv, mineral tuzlar va vitaminlar qonga o'zgarm agan holda o 'ta ­
di. Odamning hazm a’zolari sistemasida ovqat moddalarining parchalanib 
shimilishi uchun bir kecha-kunduz o'rtacha 
10
/ gacha suyuqlik (taxm i­
nan 1,5 
I
so'lak, 2,5 / m e’da shirasi, 1 / m e’da osti bezi shirasi, 1,2 / jigar 
o'ti, 2,5 
I
ichak shiralari va 1,5— 2 / iste’mol qilingan suyuqlik) kerak

---

bo'ladi. Shiralar tarkibidagi fermentlar spetsifik xususiyatga ega bo'lib, 
ular faqat m a’lum bir moddaning parchalanishini tananing optimal (36— 
37°) haroratida bajaradi.
O G 'IZ B O ‘S H L IG ‘I
Og'iz bo'shlig'i
— hazm a’zolari sistemasining boshlanish qismi bo'lib, 
ovqat dastlab shu bo'shliqqa tushib, tishlar vositasida maydalanadi va so'laklar 
yordamida kimyoviy parchalanib, me’daga o'tkazish uchun tayyorlanadi 
(96-rasm).
O g'iz bo 'sh lig 'i og'izning kirish qismi — dahliz va xususiy og'iz 
bo'shlig'idan iborat.
Og'iz dahlizi
old tomondan yuqori va pastki lablar bilan, yon tomon­
dan lunjlar bilan, orqa tomondan yuqori va pastki jag ', ularda joylashgan 
tishlar va milklar bilan chegara­
lanadi. Lablar tashqi tomondan 
teri, ichkari tomondan shilliq par- 
dalar bilan qoplansa, uning aso­
sini lablaming aylanma joylash­
gan mimika muskuli tashkil etadi.
Tepa va pastki lablar o'rtasidagi 
yoriq og'izga kirish teshigi deb 
ataladi. Lablaming shilliq qava­
tida juda k o 'p bezlar joylashgan.
Lablaming shilliq qavati tishlar- 
ni o'ragan milklarigacha davom 
etib, markaziy qismida yuqori va 
pastki burmalami hosil qiladi.
Lunj
lablaming bevosita da- 
vomi bo'lib, uning chuqur qatla- 
m id a y o g ' q a v a tla ri, sh illiq
qavatida esa mayda bezchalar joy­
lashgan. O g'iz dahlizi lunj vosi­
tasida (oziq tish orqasida) xusu­
siy og'iz bo'shlig'iga qo'shiladi.
Xususiy og'iz b o 'sh lig 'i berk 
turganda ikki yon va old tomon­
d an t is h l a r , m ilk la r b ila n
chegaralanadi. Yuqori devorini 
qattiq va yumshoq tanglay hosil 
qiladi hamda burun bo'shlig'ini
l '