Kirish,,O'rta asrlar tarixi haqida

KIRISH

,,O'rta asrlar tarixi" haqida.

Siz 6- sinfda ,,Jahon tarixi"ning qadimgi davrini o'rgandingiz. 7- sinfda esa ,,O'rta asrlar davri" tarixini o'qib-o'rganasiz. V-XV asrlarni o'z ichiga olgan bu davrni ,,O'rta asrlar tarixi" deb atash qabul qilingan. Bu atama qay tariqa vujudga kelgan?

XV - XVI asrlarda ijod etgan Yevropa olimlari insoniyat tarixini ,,qadimgi tarix", ,,o'rta tarix" va ,,yangi tarix"larga bo'lib o'rganishni taklif etganlar. ,,Qadimgi tarix" va ,,o'rta tarix" atamalarini o'zlarigacha o'tgan tarixga, ,,yangi tarix" atamasini esa o'zlari yashagan davrga nisbatan qo'llaganlar. Shu tariqa ,,qadimgi tarix", ,,o'rta tarix" va ,,yangi tarix" atamalari vujudga kelgan, ,,O'rta tarix" deyilganda avvalo o'rta asrlar tarixi tushuniladi.

O'rta asrlar tarixini yaratishda ham olimlar tarixiy manbalarga tayanganlar. Tarixiy manbalarning nima ekanligini Siz 5- 6-sinflar tarix darsliklaridan bilib olgansiz.

O'rta asrlar jamiyati haqida.

O'rta asrlar kishilik jamiyati Yevropada feodal, Osiyoda esa yer egaligi jamiyati (tuzumi) deb ataladi. ,,Feodal" atamasi lotincha ,,feod" so'zidan olingan, Ma'him xizmat evaziga qirol tomonidan berilgan va meros bo'lib qoladigan yer-mulkka feod deyilgan.

10a soliq sifatida to'laganlar. Shu tariqa Yevropa dehqonlari feodal oldida ikki xil majburiyatni bajarishga majbur etilgan. Dehqonlar bir feodaldan ikkinchi feodalga o'tib ishlash huquqiga ega bo'lganlar.

Ba'zi Yevropa mamlakatlarida esa dehqonlar krepostnoylarga aylantirilgan.

Yodda tuting!

Krepostnoy dehqon (qo'rg'on ichida ishlovchi) - bir feodaldan ikkinchi feodalga o'tib ishlash huquqidan mahrum etilgan, doimiy ravishda bir feodalga biriktirilib qo'yilgan qaram dehqon.

Feodal krepostnoyga nisbatan deyarli cheklanmagan huquqqa ega bo'Igan. Faqat uni o'ldirishga haqqi bo'lmagan, xolos. Chek yer otadan bolaga meros bo'lib o'tgan. Krepostnoy o'z uyiga, qo'rasiga, ish hayvonlariga, shuningdek, mehnat qurollariga ega bo'Igan.
Feodal jamiyati dastlab natural xo'jalik hukm surgan jamiyat ham edi.

Yodda tuting!

Hayot uchun zarur bo'Igan narsa va mahsulotlarning deyarli hammasini o 'zi ishlab chiqaradigan xo 'jalik natural xo 'jalik deb atalgan.

Ilk o'rta asrlarda dehqonlar qishloq xo'jalik va hunarmandchilik mahsulotlari bilan faqat o'zlarini emas, feodalning oilasini ham ta'minlaganlar. Ular dala ishlaridan bo'sh vaqtlarida gazmol, kiyim-kechak, poyafzal, ish qurollari va turli xil asbob-uskunalar tayyorlaganlar.

Natijada bozordan juda kam narsa xarid qilingan. Shuning uchun ham XI asrgacha Yevropada savdo-sotiq sust rivojlangan.

Natural xo'jalik hukmronligi markaziy hokimiyat (qirol hokimiyati)ni zaiflashtirgan. Har bir viloyatning mustaqillikka intilishiga sabab bo'Igan.

Oxir-oqibatda natural xo'jalik feodal tarqoqlikka olib kelgan.

Yodda tuting!

Feodal tarqoqlik - mamlakatning kichik-kichik davlatlarga bo'linib ketishi.

Osiyoda yer egaligi jamiyati.

Osiyoda (xususan, Vatanimiz hududida ham) yer egaligi Yevropadan farq qilgan. Osiyoda davlat hukmdori yerning oliy egasi hisoblangan. Yer maydonlarining ma'lum qismi (ayrim mamlakatlarda katta qismi) bevosita davlat mulki bo'Igan. Davlat ham, katta yer egalari ham yerlarini dehqonlarga ishlash uchun ijaraga bo'lib berganlar. Ular o'sha yerlarda yetishtirgan hosilning belgilab qo'yilgan ma'lum bir qismini yer egalariga topshirganlar.

Osiyo dehqonlarida Yevropadagidek yer egasining yerini ishlab berish majburiyati bo'lmagan.

Yevropada yog'ingarchilik ko'p bo'lganligi uchun dehqonchilik qilish oson edi. Osiyo esa bunday imkoniyatga ega bo'lmagan. Chunki yomg'ir oz miqdorda yog'gan, yog'inli kunlar, yerlarning namlik miqdori ancha kam bo'Igan. Bunday sharoitda sun'iy sug'orishsiz dehqonchilik qilib bo'lmas edi.

Shunday sharoitda Osiyoda yer egalari uchun yerlarining hammasini dehqonlarga ijaraga bo'lib berish foydali edi. Shu yo'l bilan sug'orish inshootlarini doimiy tozalab turish majburiyati dehqonlar zimmasiga yuklangan.

O'rta asrlar tarixini o'rganish.

O'rta asrlar tarixi ikki davrga bo'lib o'rganiladi. Uning birinchi davri V - XI asrlarni o'z ichiga oladi. Bu davrda Rim imperiyasi parchalanib, Yevropada yangi davlatlar tashkil topdi.

Natijada yangi jamiyat - feodal yer-mulk egaligi jamiyati qaror topib, feodal tabaqa vujudga keldi. Feodal yer-mulk munosabatlarida natural xo'jalikning rivojlanishi oqibatida esa G'arbiy Yevropada feodal tarqoqlik ro'y berdi.

O'rta asrlarning ikkinchi davri (XI - XV asrlar)da yer-mulk egaligiga asoslangan jamiyat uzil-kesil shakllandi. Hunarmandchilik va savdo-sotiq xo'jalikning muhim tarmoqlariga aylana bordi. Bu omil o'rta asrlarda shaharlarning rivojlanishiga olib keldi. Natijada jamiyat hayotida shaharlar, ularning taraqqiyoti muhim rol o'ynay boshladi.

XI asr oxirlaridan boshlab G'arbiy Yevropaning dunyoning boshqa qismlaridan ajralib qolishi barham topa bordi. Bu esa uning iqtisodiy va ijtimoiy taraqqiyotining tezlashishiga ijobiy ta'sir ko'rsatdi.

O'quvchiga eslatma!

Aziz o'quvchi! Darslik mavzusi matnini o'rganishga kirishishdan avval tayanch tushunchalarga diqqatingizni qarating. Ular Sizga mavzularni o'rganishingizda yaqindan yordam beradi. Har bir mavzuga qo'yilgan alohida shartli belgilar nimalarni anglatishini ham bilib oling.

I BO'LUM.

JAHON XALQLARI O'RTA

ASRLARNING BIRINCHI DAVRIDA

(V - XI ASRLAR)

I bob.

l-§.V - XI asrlarda Yevropa xalqlari

Xalqlaning buyuk ko'chishi va uning oqibatlari.

Tayanch tushunchalar!

Xalqlaring buyuk ko'chishi. Uning oqibatlari.

Germanlar G’arbiy Rim imperiyasining barham toptirishi.

Buyuk ko'chish haqida.

IV - VI asrlar Yevropa tarixiga xalqlarning buyuk ko'chishi nomi bilan kirgan. Ko'chish natijasida xalqlarning yashash hududlari keskin o'zgarib ketgan. Bunday ko'chishga quyidagi omillar sabab bo'lgan:

Birinchidan, ko'pgina xalqlarda ishlab chiqaruvchi kuchlar o'sgan. Bu hodisa, ayniqsa, German qabilalarida kuchli bo'lgan. Oqibatda Germanlarda yangi-yangi yerlarga talab kuchaygan. Bu talabni o'zgalar yerini egallab olishsiz qondirib bo'lmas edi.

O'sha davrlarda G'arbiy Rim imperiyasi holdan toygan edi.

Bu hol germanlarga imperiya hududlarini asta-sekin egallab olish, bora-bora butunlay istilo qilish uchun sharoit yaratgan.

Ikkinchidan, Sharqda yashovchi qudratli ko'chmanchi Xun qabilalarining G'arbga istilochilik yurishi boshlangan. Kuchsiz qabilalar o'zlari yashayotgan joylarni tashlab, boshqa yurtlarga ko'chishga majbur bo'lganlar.

Uchinchidan, tabiatdagi iqlimo'zgarishlari ham buyuk ko'chishga sabab bo'lgan. Bu o'zgarishlar ob-havoning keskin sovishi bilan bog'liq edi. Ekin maydonlari tobora ko'proq yaroqsiz holga kela boshlagan. Turli qabilalar yashash uchun iqlimi qulay joylarga ko'chishga majbur bo'lgarlar.

Yodda tuting!

IV-VI asrlar Yevropa tarixiga xalqlarning buyuk ko 'chishi nomi bilan kirgan.

Buyuk ko'chish oqibatlari.

Buyuk ko'chish davrida german qabilalari G'arbiy Rim imperiyasi hududlarini istilo qildilar. Zulmdan aziyat chekkan qullar va boshqa ezilgan tabaqalar ularga yordam berganlar.

Oxir-oqibatda G'arbiy Rim imperiyasi halokatga yuz tutgan. G'arbiy Rim imperiyasining qulashi shunchaki bir davlatning qulashigina emas edi.

Bu, ayni paytda, asrlar davomida hukm surib kelgan quldorlik tuzumining Yevropada barham topishi ham edi. Endi Yevropada yangi jamiyat (yuqorida siz nomini bilib olgan) — feodal jamiyati qaror topa boshladi.

Bundan tashqari, xalqlarning buyuk ko'chishi oqibatida turli xalqlarning bir-biri bilan aralashuvi yuz berdi. Ularning madaniy qiyofasi ham keskin o'zgardi.

Germanlarning G'arbiy Rim imperiyasi taqdirida tutgan o'rni.

Hech qanday moddiy manfaatga asoslanmagan qullar mehnatining samarasizligi G'arbiy Rim imperiyasini tobora zaiflashtirgan.

Ayni paytda olib borilgan tinimsiz istilochilik urushlari imperiyani holdan toydirgan. Bora-bora imperiya hatto istilochilik urushlari olib borishga ham qodir bo'lmay qolgan.

Endi u o'z chegaralarini o'zgalar hujumidan bazo'r himoya qilishga majbur edi. Imperiyadagi bu ahvol german qabilalarining bostirib kirishiga juda qulay sharoit yaratgan.

Bu davrda germanlarda urug'chilik tuzumining so'nggi bosqichi davom etardi. German qabilalari bo'lgan vandallar, gotlar, franklar, angl va sakslarning qudrati tobora ortib borgan. Kuchsizlanib qolgan G'arbiy Rim imperiyasi german qabilalari siquviga bardosh bera olmagan. German qabilalari harbiy kuchlari boshliqlaridan bin Odoakr 476- yilda Rimning so'nggi imperatori go'dak Romul Avgustulni taxtdan tushirdi. Shu tariqa G'arbiy Rim imperiyasi barham topgan.

Vandallar sobiq imperiyaga qarashli Shimoliy Afrikani, g'arbiy gotlar (vestgotlar) Ispaniyani, sharqiy gotlar (ostgotlar) Italiyani, franklar Galliyani, angl va sakslar esa Britaniyani egallab oldilar. Shu joylarda o'z davlatlarini barpo etdilar.

Yodda tilting!

G'arbiy Rim imperiyasining qulashi Yevropada yangi davlatlar qaror topishiga asos bo'ldi.

2-§. Franklar davlatining tashkil topishi

Tayanch tushunchatar

Franklar.

Franklar davlati. Qirollik davlati. ,,Sali haqiqati".