O'rta asrlar Bozorlarni zamonaviy talab asosida qayta qurish Annotatsiya

O'rta asrlar Bozorlarni zamonaviy talab asosida qayta qurish
Annotatsiya: Mazkur maqolada O'rta asrlar Bozorlarni zamonaviy talab asosida qayta qurish, X-XI asrjardan boshlab esa O'rta Osiyodagi bozorlar ijtimoiy-siyosiy sharoitlarning yaxshilanishi, O'rta Osiyoda bozorlaming islom davrigacha shakllanganligi haqida batafsil bayon etilgan.
Kalit so'zlar: bozorlar, bozor iqtisodiyoti, tashqari shahar ko'chalari, gabot, bozor inshooti.
Kirish:
Ilk oʻrta asr shaharlarida bozorlar asosan shahriston ichidagi chorrahalarda, ark darvozalari oldidagi maydonlarda, koʻchalarda joylashgan boʻlib, bu davrda hech qanday monumental savdo binolari bunyod etilmagan. Ushbu davrdagi savdo ob'ektlarining turlariga faqat ko'cha rastalari, do'konlar va hunarmandchilik ustaxonalari kiradi.
X-XI asrlarda ijtimoiy-siyosiy sharoitning yaxshilanishi natijasida Oʻrta Osiyo bozorlari shaharlarning asosiy savdo markazlariga aylandi. IX-X asrlarda Oʻrta Osiyoda shahar madaniyati, hunarmandchilik va xoʻjalik rivojlandi. Bu davrda nafaqat mahallalar, balki shaharlar ham turli hunarmandchilik buyumlarini ishlab chiqarish va sotish markazlariga aylanadi. Bu shaharlarning mintaqaviy tanazzulga olib keldi, shahar devorlari ortida gabot deb nomlangan alohida hudud - shafiar hunarmandchilik savdosi shakllandi.
Adabiyotlar tahlili va metodologiya:
Shaharlar bozor iqtisodiyotiga o‘tishning asosiy omili hisoblanadi. Mavjud bank-moliya tizimlarini bozor infratuzilmasi nuqtai nazaridan tavsiflash mumkin. Binobarin, mustaqil mamlakatimiz siyosiy hayotida, bozor munosabatlariga o‘tishda shahringizning o‘rni beqiyos. Shaharlar zamonaviy tarmoqlar va ilg'or texnologiyalar uchun katta imkoniyatlarga ega; Xorijiy investorlar ham asosan shaharlarni, xususan, infratuzilma tizimining mukammal shakllangan markazini tanlaydilar. Shaharlar savdo va aylanmada faollashadi. Bularning barchasi shaharlarga yangicha qarashni talab qiladi.
Milodgacha VI-V asrlarda Turonnihgning iqtisodiy taraqqiyoti yuqori darajaga etgan. Angʻa irrigatsiya tizimiga asoslangan dehqonchilik rivojlanib, birinchi yirik shaharlar (Afrosiyob, Erquigon, Uzunqogʻ) vujudga keladi. Hunarmandchilik rivojlanadi. Ahamoniylar hukmronligining oʻrnatilishi bu lirada quldorlikning rivojlanishini tezlashtirdi. Bu munosabatlar Iskandar Zulqarnayn va Salavkiylar davrida yanada keng tarqaldi.
Natijalar:
Boshqa yozma manbalar va meʼmoriy yodgorliklarda ham Oʻrta Osiyoda bozor islom davrigacha shakllanganligi taʼkidlanadi. Xususan, qadimiy Panjikent shahrida olib borilgan qazishmalarda VII asr oxiri VIII asr boshlarida qurilgan ikkita bozor majmuasi xarobalari topilgan. Ulardan biri shahar chorrahasida joylashgan va bir nechta kichik savdo va hunarmandchilik xonalaridan iborat. Ikkinchi bozor shaharning asosiy ko‘chalaridan biriga tutashgan bo‘lib, maydon atrofida joylashgan do‘konlar va hunarmandchilik ustaxonalaridan iborat.
Qadimgi Panjikentda bu bozorlardan tashqari shahar koʻchalari boʻylab rasta tipidagi doʻkonlar ham boʻlgan. Xom g'ishtdan qurilgan bu savdo binolarda ko'pincha jamoat va turar-joy binolariga ulangan bir qavatli va bir xonali do'konlar joylashgan. Panjikeyitda devorlari yupqa, tomlari tekis boʻlgan ikki xonali savdo kameralari ham qurilgan.
Muhokama:
Rabotda asosan hunarmandlar, ayniqsa, olov bilan ishlovchilar va boy savdogarlar yashagan. Hunarmandlar asosan oʻz ustaxonalarida ishlagan, shaharlardagi kasaba uyushmalariga aʼzo boʻlgan, guzar va rabot bozorlarida savdo qilgan.
Ana shunday bozorlardan biri Afrosryob shahrining janubida, hozirgi Registondan Siyob bozorigacha bo‘lgan hududda joylashgan XI asrga oid Samarqand Sug‘d bozoridir. Bozorning markaziy qismini rabot darvozalari orqali koʻchalarga tutashgan Chorsu xususiy bozor binosi egallagan.
Bu chorsu bilan Afrosiyobning Kesh darvozasi oʻrtasida savdo koʻchasi bor, u Samarqand Sugʻd bozoriga toʻgʻri keladi. Chorsudan boshlanadigan koʻchalar va bu yerdagi kichik maydonlarda ixtisoslashtirilgan savdo rastalari, hunarmandchilik doʻkonlari, karvonsaroylar bor. Savdo ko'chasi bo'ylab joylashgan rastalar qatori "ras-at-toq" deb atalgan. Bu nomdagi "toq" so’zidan anglashiladiki, ushbu rastalar qatorining usti gumbazlar bilan yopilgan.
Xulosa:
Xulosa o'rnida shuni aytish joizki, mustaqillik yillarida shahar ijtimoiy-iqtisodiy hayotida tub islohotlar boshlandi. Bozor iqtisodiyotiga o‘tish davrida asosiy e’tibor tadbirkorlik, xorijiy investitsiyalar, yangi bank tizimini shakllantirish, mulkni xususiylashtirishga qaratildi. Shahar qurilishida katta ishlar amalga oshirildi, xiyobonlar, ko‘chalar, maydonlar nomlari o‘zgartirildi.
Adabiyotlar ro'yxati:
1.Tashtayeva S. O'zbekiston shahar aglomeratsiyalarining shakllanish va rivojlanish xususiyatlari (Toshkent aglomeratsiyasi misolida). Nomz. diss. -T., 2011.
2. Ahmedov E.A. O'zbekiston shaharlari mustaqillik yillarida. - T.: Abu Ali Ibn Sino, 2002, 224 b.
3.Zotov A., Raimov T., Smirnov N., Yokubov B. O'zbekiston shaharlari. -T.: O'zbekiston, 1965, 282 b.
4.Egamberdiyeva M. Bozor iqtisodiyoti sharoitida shaharlar rivojlanishining mintaq;aviy muammolari (Toshkent viloyati misolida). Nomz. diss. -T., 2008.
5. Soliyev A.S. Shaharlar geografiyasi. Maʼruzalar matni. -T.: UzMU, 2000, 38 b.