Orqali biror narsa haqida ma’lum qilinadi, xabar beriladi, uning oxiriga nuqta qo’yiladi

 

    His-hayajon 

(undov) 

gap. 

Gaplar ohangiga, his-tuyg’uni ifodalashiga ko’ra ikki xil bo’ladi:  

1. His-hayajonli gap. 2. His-hayajonsiz gap. His-hayajon gaplar eh, oh, ux, 

o, uf, obbo kabi undovlar, qanday, qancha, naqadar, shunday kabi so’zlar yoki 

faqat his-hayajon ohangi bilan hosil bo’ladi: Eh, bahorning gashtiga nima etsin! 

Farg’ona vodiysi naqadar go’zal! Paxta terimi boshlandi! So’roq ohangi bilan 

hosil bo’lganda darak, so’roq, buyruq gap his-hayajon gapga aylanadi: Dalada 

qancha odam bor? Dalada qancha odam bor!  

His-hayajon gap so’roq gapdan hosil bo’lgan bo’lsa, tinish belgilari  

quyidagicha qo’yiladi: 

1) so’roq mazmuni kuchli bo’lsa, oldin so’roq, keyin undov belgisi qo’yiladi: 

Nima bo’ldi, gapirsang-chi?! 

 

30

2) his-hayajon kuchli bo’lsa, oldin undov, keyin so’roq belgisi qo’yiladi: 

Farzand qanday oqlar ona haqqini!? 

3) ayrim hollarda his-hayajonning o’ta kuchliligini ifodalash uchun uchta 

katta undov belgisi qo’yiladi: O’lim yovga!!!  

4) biror sabab bilan uzilib qolgan his-hayajon gapning ohiriga undov belgisi 

va undan keyin ketma-ket ikkita nuqta qo’yiladi: Men etim o’sganman, oh, u 

etimlik!.. (G’. G’.) 

Gaplar tuzilishi jihatdan ikki hil bo’ladi va ular o’zaro grammatik asoslar 

miqdoriga ko’ra farqlanadi:  

1. Sodda gaplarda bitta ega va kesim munosabati, ya’ni bitta grammatik asos 

mavjud bo’ladi: Dars boshlandi. Yomg’ir yog’madi. Bahor keldi. 

2.  Qo’shma gaplarda ikki va undan ortiq ega va kesim munosabati, ya’ni 

ikkita grammatik asos mavjud bo’ladi: Qo’ng’iroq chalindi  va  dars boshlandi. 

Sodda gaplar grammatik asosiga ko’ra ikki guruhga bo’linadi:  

1)  bir bosh bo’lakli gaplarning grammatik asosida bir bosh bo’lak mavjud 

bo’ladi: Ota-onalarga  yordam berdik. 

2) ikki bosh bo’lakli gaplarning grammatik asosida har ikkala bosh bo’lak 

ham, ya’ni ham ega, ham kesim qatnashadi: Biz maktabga bordik.