O‘rni va roli Davlat korxonalarini isloh qilish. O‘zbekiston Respub- likasidagi xususiylashtirish modeli Korxonaning belgilari

I.Karimov (ma’ruzadan)
Bunday hollarda iqtisodiy faoliyat ijtimoiy, ommaviy xarakter olib, ular nafaqat o‘zi yoki oilasi uchun, balki boshqalar uchun ijtimoiy- iqtisodiy maqsadni ko‘zIab ishlaydilar. Shuning uchun ham korxona ta’rifini yoritish uchun uning mazmuniga har tomonlama yondashish zarur. Korxona iqtisodiyotiga bag‘ishlangan adabiyotlarda bu masalaga yaxlit yondashuv mavjud bo‘lib, uning mazmuniga tashkiliy-iqtisodiy, huquqiy nuqtayi nazardan hamda

korxonaning jamiyatda tutgan o‘rni, mavqeiga qarab yonda- shish tavsiya qilinadi.

Tashkiliy iqtisodiy nuqtayi nazardan qaraganda korxona moddiy, mehnat va moliyaviy resurslar majmuasidan iborat bo‘lib; u tadbirkorlik faoliyati asosida tashkil qilinib, mahsulot ishlab chiqish, biron bir ish yoki xizmatni aholining, bozoming talablarini qondirish va foyda

olish maqsadida yoki ijtimoiy ahamiyatga ega bo‘lgan vazifasini bajarishdan iborat. Shunday qilib korxona xo‘jalik subyekti bo‘lib, uning maqsad va vazifalari tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanishdan kelib chiqadi.

Korxona tushunchasining muhim tomonlaridan biri faoliyatidagi barcha masalalar bo‘yicha qarorlar qabul qilish huquqiga egalik qiladi, o‘z harakatlariga javobgar hisoblanadi. Bu nuqtayi nazardan korxona- jamiyatning mustaqil xo‘jalik subyekti sifatida namoyon bo‘ladi.

Nihoyat, korxona tushunchasining huquqiy maqomi mavjud bo‘lib, u, albatta, huquqiy shaxs bo‘Iishi shart. Huquqiy shaxs sifatida horxonaga «O‘zbekiston Respublikasida korxonalar to‘g‘risida»gi Qonunning birinchi moddasida quyidagicha ta’rif berilgan: «Huquqiy shaxs huquqiga ega bo‘lgan, mulkchilik huquqi yoki xo‘jalikni to‘la yuritish huquqi bo‘yicha o‘ziga qarashli mol-mulkdan foydalanish

asosida mahsulot ishlab chiqaradigan va sotadigan yoki mahsulotni ayirboshlaydigan ishlarni bajaradigan, xizmat ko‘rsatadigan, bellashuv hamda mulkchi1ikr.ing barcha shakllari teng huquqligi sharoitida amaldagi qonunlarga muvofiq, o‘z faoliyatini ro‘yobga chiqaradigan mustaqil xo‘jalik yurituvchi subyekt korxona hisoblanadi».

Korxona xo‘jalik yurituvchi subyekt sifatida ishchi jamoasini tashkil qilishni aniq tizimi (sistemasi)ga, korxonaning tarkibiy tuzilish, boshqarish texnologiyasi va tarkibiga ega bo‘lishi kerak, shunday qilib, korxonaning — birinchi belgisi uning tashkiliy tuzilishi va boshqa- rilishidir.

Korxona tashkiliy yaxlitligi uning ikkinchi belgisidir. Tashkiliy yaxlitlik tegishli tartibda korxonaning ta’sis etuvchi hujjatlarida o‘z aksini topgan bo‘lishi kerak.