O‟rmonov N. T., Ismailov A. R

 
10.2. Listing kompaniyalarini boshqarishda korporativ boshqaruvning
roli
1992 yil Kedberi qo‗mitasi birinchi marta korporativ boshqaruvning 
moliyaviy jihatlari bo‗yicha kodeksni nashr etdi. (Buyuk Britaniya). 1993 yildan 
boshlab Buyuk Britaniya fond birjasidagi listingga kirgan kompaniyalar kodeks 
qanday bajarilayotganligi haqida hisobot bera boshladi. 
1994-1998 yillardagi korxonalarni xususiylashtirish davri. Hissadorlik 
jamiyatlari to‗g‗risida qonun, qimmatli qog‗ozlar to‗g‗risidagi, Fuqoralik kodeksi, 
xususiylashtirish to‗g‗risidagi qonunlar qabul qilindi. Bozor infratuzilmasi 
shakllandi, birlamchi investitsion fondlar, depozitarilar, registratorlar, auditorlik, 

---

187 
konsalting firmalari shakllanishi bilan bir qatorda yirik xorijiy kompaniyalar, 
ularning filiallari, vakolatxonalari, qo‗shma korxonalar tashkil etila boshlandi. 
1998 - 2001 yillar defolt, moliyaviy resurslarning etishmasligi, 
kapitalning O‗zbekistondan chiqib ketishi, korporativ qimmatli qog‗ozlar 
bozorining rivojlanmaganligi kabi holatlar yuzasidan kelajakdagi mulklarni va 
kapitallarning taqsimlanishi jarayoni asosida ko‗rib chiqila boo‗landi. Bularning 
barchasi hissadorlarning o‗z huquqini anglab etishi asosida amalga oshirildi. Aniq 
Korporatsiyalar misolida korporativ boshqaruv amalga oshirilib, ularning 
hammasi davlatning bazaviy hujjatlari asosida ya‘ni korporativ kodeks, 
hissadorlik to‗g‗risidagi, qimmatli qog‗ozlar to‗g‗risidagi qonunlar bo‗yicha, 
shuningdek, jahon amaliyotida sinalgan me‘yor va usullarining aprobatsiyasidan 
keyin keng qo‗llanila boshlandi. 
 
10.3. Birjalar faoliyati yo„nalishlari. 
Birja — oldindan belgilangan joy va muayyan vaqtda, belgilangan qoidalar 
asosida birja savdolarini tashkil etuvchi yuridik shaxs.
Birjalar faqat Aksiyadorlik jamiyatlari shaklida tashkil etiladi.
 
Birjalar o‗z faoliyatini tovar-xom ashyo, fond va valyuta birjasi turida 
amalga oshiradi.
Birjaning firma nomida «birja» so‗zi bo‗lishi kerak.
Ushbu Qonun talablariga javob bermaydigan yuridik shaxs o‗z firma 
nomida «birja» so‗zidan, undan hosil bo‗lgan so‗zlardan va so‗z birikmalaridan 
foydalanishga haqli emas, qonun hujjatlarida nazarda tutilgan hollar bundan 
mustasno. 
Birjalar belgilangan tartibda litsenziya olganidan keyin birja faoliyatini 
amalga oshirish huquqini qo‗lga kiritadi. 
Birja ustavida quyidagi ma‘lumotlar bo‗lishi kerak: 
birjaning to‗liq va qisqartirilgan firma nomi, joylashgan eri (pochta 
manzili), elektron pochta manzili; 
birja ustav fondining (ustav kapitalining) miqdori; 

---

188 
birja tomonidan chiqariladigan Aksiyalarning soni, nominal qiymati, turlari 
(oddiy, imtiyozli);
birja boshqaruvining tuzilmasi, birja kuzatuv kengashining, taftish 
komissiyasining va ijroiya organining a‘zolari soni, ushbu organlarni shakllantirish 
tartibi, ularning vakolatlari. 
Birja ustavida qonun hujjatlariga muvofiq boshqa ma‘lumotlar ham bo‗lishi 
mumkin. 
Birja Aksiyadorlarining umumiy yig‗ilishi, kuzatuv kengashi va ijroiya 
organi birjaning boshqaruv organlaridir.
Birja Aksiyadorlarining umumiy yig‗ilishi birjaning kuzatuv kengashini 
(bundan buyon matnda birja kengashi deb yuritiladi) saylaydi.
Birja kengashining vakolatlariga quyidagilar kiradi: 
birjani rivojlantirishning asosiy yo‗nalishlarini belgilash; 
birja savdosi qoidalarini tasdiqlash; 
birja a‘zoligiga qabul qilish, a‘zolikni to‗xtatib turish, tugatish tartibini 
tasdiqlash; 
birja faoliyati ustidan nazoratni amalga oshirish; 
birja savdosi qoidalarini buzganlik uchun jarimalarning miqdorlarini va 
ularni undirish tartibini belgilash; 
a‘zolik badallarining va birja tomonidan ko‗rsatiladigan xizmatlar uchun 
to‗lovlarning miqdorini belgilash; 
tuzilgan birja bitimlarining bajarilishini ta‘minlash fondini shakllantirish va 
uning mablag‗laridan foydalanish tartibini tasdiqlash. 
Birja kengashi qonun hujjatlariga va birja ustaviga muvofiq boshqa 
vakolatlarni ham amalga oshirishi mumkin.