Orgarik kimyo

• NAMANGAN 2020

• O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
• OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
• NAMANGAN MUHANDISLIK-QURILISH INSTITUTI
• KIMYOVIY VA OZIQ-OVQAT TEXNOLOGIYALARI
• KAFEDRASI
• “ORGARIK KIMYO”
• fanidan

• GIDROKSIHOSILALAR

• TAQDIMOTI

• GIDROKSIHOSILALAR

• 1. Spirtlar, ularning sinflanishi, izomeriyasi va nomlanishi

• Aniqlashtirilgan o’quv maqsadlari
• (talabaning vazifalari)

• 2. Spirtlarning olinish, fizik-kimyoviy xossalari

• 3. Ko’p atomli spirtlar

• 4. Fenollar

• O’quv moduli birliklari:

• 1. Spirtlar, ularning sinflanishi, izomeriyasi va nomlanishi

• Spirtlar deb R–OH umumiy formulaga ega bo’lgan birikmalarga aytiladi. Bu erda R — alkil guruhi bo’lib, birlamchi, ikkilamchi, uchlamchi bo’lishi ochiq zanjirli, halqali, yoki qo’sh bog’ yoki aromatik halqa tutishi mumkin:
• (CH3)3C–OH H2CCH–CH2OH
• uchl. butil spirti allil spirti
• To’yingan spirtlar 3 xil nomenklatura bo’yicha: tarixiy, ratsional va sistematik nomenklaturalar asosida nomlanadi. Masalan:
• CH3CH2OH - etil spirti, metilkarbinol, etanol.
• CH3–CH–CH2OH - izobutil spirti, izopropilkarbinol, 2- | metilpropanol
• CH3

• CH3
• |
• CH3–C–OH — uchlamchi butil spirti, trimetilkarbinol,
• | 2-dimetiletanol-2
• CH3
• Spirtlar galoidalkillarni suv yoki NaOH bilan gidroliz qilib olinadi. Suv bilan gidroliz qilinganda reaktsiya qaytar, ishqor bilan gidroliz qilinganda esa oxirigacha boradi:
• R–CH2X + H2O  RCH2OH + HX
• R–CH2X + NaOH  RCH2OH + NaX
• Spirtlarni magniy organik birikmalar asosida sintez qilish mumkin:

• 2. Spirtlarning olinish, fizik-kimyoviy xossalari

• Bu usulda chumoli aldegiddan birlamchi, boshqa aldegidlardan ikkilamchi, ketonlardan uchlamchi spirtlar hosil bo’ladi.
• Spirtlarni olish usullaridan biri alkenlarga suv ta’sir ettirishdir. Bu reaktsiya H2SO4, H3PO4, Al2O3 lar ishtirokida boradi. Bunda kislota faol proton beradi va u alkenga birikib, suv molekulasining birikishiga olib keladi:

• Spirtlarni aldegid va ketonlarni Ni, Pt, Pd ishtirokida vodorod bilan qaytarib olinadi: