Organizmlarning umumiy ko’payish qonuniyatlari

Qiz hujayradagi irsiy informatsiya belgilari ona organizmi belgilariga monand ravishda bo‘ladi. Odatda, bu xildagi ko‘payish jinsli ko‘payish bilan almashinib turadi. Spora xosil kilish (Sporogoniya). Bu xil ko‘payish ayrim o‘simlik va bir hujayrali mavjudotlarning ko‘payish usuli hisoblanadi

• Masalan, bezgak plazmodiysi v a toksoplazma sporogoniya usulida ko‘payadi. Spora — bu ko‘payish jarayonini ta'minlovchi va tashqi ta'sirdan saqlanish uchun qobiqqa o‘ralib olgan hujayralar to‘plamidir. Jinssiz ko‘payishning bir xil bo‘lgan sporogoniyani ayrim bakteriya ( yoki bir xil hujayrali organizm- masalan, ichak balantidiysi, lyambliya) larning spora hosil qilishdan farqlamoq lozim. Bir xil sporalanish ko‘payishi uchun emas,noqulay sharoitdan saqlanishgagina xizmat qiladi.

Kurtaklanish usuli bilan ko‘payishda ona organizmi (hujayra)da yadroning bir qismini tutgan sitoplazmatik do‘mboqcha –kurtak paydo bo‘ladi. Do‘mboqcha o‘sadi va ona qismidan ajraladi. Ayrim bakteriyalar va kipriklar shu zaylda ko‘payadi.
Vegetativ ko‘payish usulida ko‘p hujayrali organizm tanasining bir qismidagi hujayralar to‘plamidan yangi organizm hosil bo‘ladi. Masalan gidralar ko‘payishida ona organizimidan hujayralar to‘plamidan iborat kurtak hosil bo‘ladi va so‘ng u ajralib, alohida organizmni yaratadi.
Vegetativ ko‘payish (masalan gidralarda) jinsiy ko‘payish Bilan almashinib turadi. Halqali va kiprikli chuvalchanglar ma'lum qismlarga bo‘linib har bir qism o‘z navbatida Yangi organizm hosil qilishi mumkin.
Organizmlar vegetativ ko‘payishining bir turiga poliembrioniya deyiladi. Bunda yetilayotgan organizm (embrion) bir necha bo‘lakka bo‘linib har qaysi bo‘lakdan alohida organizm rivojlanadi. Poliembrionaya ayrim hasharotlarda («yaydoqchi ari») va sutemizuvchuvchilarda uchraydi. Umuman bir tuxumli egizaklarning hosil bo‘lishini poliembrioniya uchun yaqqol misol qilib ko‘rsatish mumkin.
Jinsiy Ko’payish
Jinsiy ko‘payish natijasida genetik informatsiyaning almashinuvi, hosila individda yangi genetik to‘plamning vujudga kelishi va shunga monand ravishda o‘zgacha (o‘zgargan) biologik xususiyatga ega bo‘lgan ya'ni ota-ona organizmiga qaraganda chidamli, moslashuvchan yangi avlod yuzaga keladi. Mana shunga ko‘ra ham jinsiy ko‘payish biologik jihatdan afzal va mukammallashgan organizmlarning ko‘payish xili hisoblanadi. Jinsiy ko‘payish odatda ikki jinsiy hujayra — gametalarning qo‘shilishi bilan ro‘y beradi. Jinsiy ko‘payishning bunday gametalarning qo‘shilishi bilan sodir bo‘lishi ham. Evalyutsion tarzda, asta – sekin yuzaga kelgan.