Organizmlarning umumiy ko’payish qonuniyatlari

Jinsiy ko‘payishning eng qadimiy — ibtidoiy ko‘rinishi plazmogamiya hodisasida namoyon bo‘ladi. Plazmogamiyada (ayrim amyobalarda sodir bo‘luvchi) ikki hujayra qo‘shilib ikki yadroli tuzilma hosil qiladi. qisqa muddatdan so‘ng hujayra sitoplazmasi qayta ikkiga bo‘linadi har bir hosila hujayra avvalgi yadrolardan biriga ega bo‘ladi. Har bir amyobaning sitoplazma tarkibi aralashgan, ya'ni ikkita qo‘shilgan amyoba sitoplazmasidan iborat bo‘ladi. Mana shu sitoplazma mahsulotining aralashishi bilan hosil bo‘lgan individ — amyoba o‘zgacha xususiyatga ega bo‘ladi.
Jinsiy ko‘payishning anchagina murakkablashgan xillarini 2 guruhga ajratish mumkin: konyugatsiya, kopulyatsiya.
KONYUGATSIYA bakteriya, infuzoriyalarga xos bo‘lgan ko‘payish usulidir. Odatda kiprikli sodda hayvonlar oddiy bo‘linish bilan ko‘payadi. Bunday ko‘payishlardan keyingi jinsiy ko‘payish — konyugatsiya sodir bo‘ladn. Ma'lumki, info‘zoriylarda makro va mikronukleolalar mavjud. Kon'yugatsiya boshlanganda ikki hujayra o‘ta yaqinlashadi — hujayralararo tutashtiruvchi tortma hosil bo‘ladi. Yadrolarda murakkab jarayonlar ya'ni makronukleusning yo‘qolishi, mikronukleusiing bo‘linishi hamda oxirida undan ikkita yadroning shakllanishi ro‘y beradi. Mana shu yadrolarning biri harakatchan, ikkinchisi turg‘undir. Harakatchan yadrolar hujayralararo almashadi. Turg‘un yadro bilan harakatchan yadro qo‘shiladi — sinkarion ro‘y beradi va boshqacha sifatga ega bo‘lgan yangilangan yadro hosil bo‘ladi. Ushbu yadrodagi o‘zgarishlar nihoyasida har bir hujayrada yana makro va mikronukleus shakllanadi. Infuzoriylar bir – biridan ajraladi. Konyugayiya jarayoni bakteriyalar uchun ham xosdir. Jipslashgan ikki bakteriyaning sitoplazmatik tutashtiruvchi tortmasi orqali asosiy genetik materiyali nukleoidga yopishib joylashgan DNK bir hujayradan ikkinchisiga o‘tadi va uning xususiyatini shu DNK ga xos ravishda o‘zgartiradi.
Kopulatsiya bilan kechadigan xili jinsiy hujayralarning hosil bo‘lishi va ularning qo‘shilib, yangi sifatli hujayra — zigotaning hosil bo‘lishi bilan ro‘y beradi. Evolyutsiya taraqqiyoti jarayonida urg’ochi va erkak jinsiga mansub hujayralararo farqlanish kuchayib boradi.
O‘z navbatida kopulyatsiya bilan ro‘y beruvchi gametogamiyaning 3 xili: izogamiya, geterogamiya va oogamiya tafovut qilinadi.
Izogamiyada hosil bo‘lgan jinsiy hujayra katta-kichikligi va shakliga ko‘ra bir-biridan farqlanmaydi. Bu usulda ayrim bir hujayralilar (xlamidomanada va b.) ko‘payadi. Ulardan hosil bo‘lgan gaploid. Xromosoma to‘plamiga ega bo‘lgan izogameta 2 ta xivchinga ega bo‘ladi. Xuddi shunday hujayralarning qo‘shilishi natijasida zigota hosil bo‘ladi.