Organizmda energiya almashinuvi Reja

Organizmda energiya almashinuvi

Reja:

• 
  Organizmda moddalar va energiya almashinuvi.
  
• 
  Energiya almashinuvi va uning boshqarilishi
  
• 
  Jismoniy mashqlar va sport bilan shug’ullanganda energiya almashinuvi
  
• 
  Xulosa
  
• 
  Foydalanilgan adabiyotlar
  

Moddalar almashinuvi bir-biriga chambarchas bog’liq bo’lgan ikki jarayon ya’ni assimilyasiya (anabolizm) va dissimilyasiya (katabolizm) orqali o’tadi. Ovqat moddalari tarkibiy qismlarining hujayralarga o’tishi assimilyasiya yoki anabolizm deyiladi. «Assimilyasiya» termini lotincha «assimilo» - o’xshataman so’zidan olingan bo’lib, lug’aviy tarjimasi «o’xshatish», «o’zlashtirish» degan ma’noni anglatadi. Assimilyasiya – atrofdagi muhitdan organizmga tushadigan moddalarni o’zlashtirish, hazm qilish jarayoni

Organizmda moddalar va energiya almashinuvi.

Organizmda moddalar va energiya almashinuvi.

Dissimilyatsiya jarayonida tirik organizmlarda moddalarning parchalanishi ro’y beradi. Bu assimilyatsiyaning teskarisidir. Yuqori molekulali birikmalarning parchalanishi energiya ajralishi bilan boradi. Shuning uchun dissimilyatsiya jarayoni hujayraning energiya almashinuvi deb ham yuritiladi.

Dissimilyatsiya jarayonida tirik organizmlarda moddalarning parchalanishi ro’y beradi. Bu assimilyatsiyaning teskarisidir. Yuqori molekulali birikmalarning parchalanishi energiya ajralishi bilan boradi. Shuning uchun dissimilyatsiya jarayoni hujayraning energiya almashinuvi deb ham yuritiladi.

Odam organizmida assimilyasiya va dissimilyasiya jarayonlari bir-biriga bog’liq holda davom etadi. Sog’lom bo’lgan katta odamlarda bu ikkala jarayon bir-biriga teng muvozanatda bo’ladi.

Organizmda moddalar va energiya almashinuvi.

Metabolizm – bu organizmda yuzaga chiqadigan va uning hayotiy jarayonlarini amalga oshiradigan fizikaviy va kimyoviy jarayonlarning yig’indisidir. Metabolizm jarayonida hujayra va to’qimalarning faoliyati, o’sishi va rivojlanishi uchun zarur bo’lgan energiya hosil bo’ladi. Bu esa fiziologik tuzilmalar, hujayralar, ularning funksiyasini bajarish uchun zarur bo’lgan energiya ehtiyojini qondiradi.

Metabolizm – bu organizmda yuzaga chiqadigan va uning hayotiy jarayonlarini amalga oshiradigan fizikaviy va kimyoviy jarayonlarning yig’indisidir. Metabolizm jarayonida hujayra va to’qimalarning faoliyati, o’sishi va rivojlanishi uchun zarur bo’lgan energiya hosil bo’ladi. Bu esa fiziologik tuzilmalar, hujayralar, ularning funksiyasini bajarish uchun zarur bo’lgan energiya ehtiyojini qondiradi.

Organizmda moddalar va energiya almashinuvi.

Energiya almashinuvi va uning boshqarilishi

Metabolizmning eng yuqori boshqarilishi – bu asab boshqarilishidir. Oziqlanish va modda almashinuvining muvofiqlashuvi jarayonlariga asab tizimining ta’siri alohida ahamiyatga ega bo’lib, bu narsa asab tizimining trofik funksiyasini belgilaydi. Asab tizimining trofik funksiyasi haqidagi ta’limotni I.P.Pavlov rivojlantirgan. Uning asosini miokarddagi modda almashinuviga ta’sir qilib turadi. Shunday asablar aniqlanganki, ular yurak mushagini qisqarishini kuchaytiradi yoki susaytiradi.

Organizmda moddalar va energiya almashinuvi.

Modda alashinuvi o’zgarishlari shartli refleks ekanligi bosh miya po’stlog’ining olib tashlangan dan keyin almashinuvining muhim o’zgarishlaridan biri bo’lgan emosional holatlar qon o’zgarishi va qonda shakar miqdorining oshishida isbotlanadi.

Asab tizimining uchlariga modda almashinuvi mahsulotlari ta’sir etishi va gumoral yo’l bilan asab markazlariga yoki endokrin bezlariga yetkaziladi gan modda almashinuvining boshqariluvida muhim ahamiyatga ega ya’ni modda almashinuv mahsulotlarining ta’siri qayta aloqa vazifasini amalga oshirishi mumkin.

Jismoniy mashqlar va sport bilan shug’ullanganda energiya almashinuvi

• 
  Jismoniy menhnat va jismoniy mashqlar vaqtida energiya sarfi bir muncha oshadi. Shu sababli kecha kunduzning bir qismini jismoniy mashqlar, jismoniy mehnat va umuman harakatda o’tkazadigan sog’lom odamning bir kecha-kunduzdagi energiya sarfi asosiy almashinuvdan ancha ortiq bo’ladi.
  
• 
  Organizm mushaklari ishlaganda issiqlik energiyasi va mexanik energiya hosil bo’ladi. Mexanik energiyasining ish bajarish uchun ketgan barcha energiyaga nisbatan foydali ish koefisiyenti 16% dan 22 % gacha bo’lib, o’rta hisobda 20% ga teng
  

Turli jismoniy mehnat bilan shug’ullanadigan odamlarning bir kecha-kunduz davomida sarf qilinadigan energiya miqdori (kDj hisobida)

Energiya sarfiga qarab turli kasb egalarini bir necha guruhga bo’lish mumkin.

• 
  Bu guruhlarning kecha-kunduzdagi energiya sarfi quyidagicha.
  
• 
  Birinchi guruh – aqliy mehnat kishilari (olimlar, shifokorlar, muxandislar, idora xizmatchilari va boshqalar) 3000-3200 kkal.
  
• 
  Ikkinchi guruh – mexanizasiyalashgan korxona ishchilari (tokorlar, frezeychilar, to’qimachilar, shahar transport haydovchilari) – 3500 kkal.
  
• 
  Uchinchi guruh – qisman mexanizasiyalashgan korxonalarda jismoniy mehnat bilan shug’ullanadigan ishchilar (slesarlar, o’t yoquvchilar, qishloq xo’jalik ishchilari) – 4000 kkal.
  
• 
  To’rtinchi guruh – og’ir jismoniy mehnat qiluvchilar – 4300-5000 kkal vaqtida energiya almashinuvi.
  

Tinch va jismoniy mashqlar vaqtida energiyaning sarfi

№	Organizmning holati, ishning xususiyati	Organizmning 1 kg massasi 1 daqiqa davomida sarf bo’ladigan energiya Dj(kkal)
1	Uyqu	65 (15,5)
2	Yotib dam olish (uyqusiz)	77 (18,3)
3	Aqliy mehnat (o’tirib)	102 (24,3)
4	Qattiq o’qish	105 (25)
5	50 m daqiada yurish	214 (51)
6	16 km 1 soat yurish	299 (71,4)
7	100 m daqiqa uyquda	457 (109)
8	Changida yurish	499 (119)
9	Suzish	499 (199)
10	8 km soat yurish	649 (154)
11	140 m daqiqa yurish va yugurish	756 (180,3)
12	60 m ga yugurish	2715 (647,9)

Xulosa

• 
  Jismoniy ish va jismoniy mashqlar natijasida modda va energiya almashinuvi oshadi. Organimzning ovqatga bo’lgan ehtiyoji ortib hazm tizimi faoliyati kuchayadi. Ishtahaning ortishi me’da-ichak yo’llarida shira ajralib chiqish jarayonini faollashtirib, organizmda o’tayotgan butun hazm jarayonlariga ijobiy ta’sir yetkazadi.
  
• 
  Jismoniy ish va jismoniy mashqlar paytida ovqat hazm qilish jarayonlarining tormzlanishi markaziy asab tizimida hazm markazlarining tormozlanishi bilan bog’liq bo’lishi mumkin.
  
• 
  organizmda doimo har xil kimyoviy biri kmalar, parchalanib va sintezlanib turadi bir xil moddlalar ikkinchi xil moddalarga aylanadi. Moddalar parchalanganda asosan issiqlik, mexanik va qisman elektr energiyasi kabi kinetik energiya turlariga aylanadi