O‟rganish usullari reja: Anatomiyani tekshirish usullari


Nerv jarayonlarining uyg„unligi



Download 1,25 Mb.
Pdf ko'rish
bet125/138
Sana27.06.2021
Hajmi1,25 Mb.
#102958
1   ...   121   122   123   124   125   126   127   128   ...   138
Bog'liq
bolalar anatomiyasi va fiziologiyasi asoslari fanini organish usullari

Nerv jarayonlarining uyg„unligi. 

Markaziy  nerv  sistemasdi  bir  guruh  neyronlar  yoki  ayrim  nerv  markazlar      \kо‗zg‗alganda, 

ikkinchi  nerv  markazlari  tormozlangan  holatda  baholadi.      ,  Bir      guruh  muskullarning  nerv 

markazlari  tormozlanadi.   Masalan,  qо‗l panjasini musht  qilganda  yelka oldining oldingi  orka 

tomonidagi  muskullar  bо‗shashadi,  ya‘ni  bukuvchi  muskularning  nerv  markazlari  qо‗zg‗alib, 

yozuvchi  muskularning  nerv  marazlari  tormozlanadi.  Nerv  sistemasidagi  qо‗zg‗alib  va    . 

tormozlanish jarayonlarining bu xildagi о‗zaro ta‘siri uyg‗unlik deyiladi. Chap oyokni bukganda 

о‗ng oyoqning tizza bо‗gimi yoziladi va aksincha. 

Dominanta. 

Nerv markazlaridagi dominanta xususiyatini 1923 yilda A. A.Uxtomskiy isbotlagan. 

Bir  butun  refleks  apparati  bir  xil  sharoitda  ishlab  turganda  kuchli  ta‘sir  natijasida 

impulslarning nerv markazlarida vaqtinchalik tо‗planib, ustunlik kilishi dominanta deyiladi. 

Optimal kuch va optimal ritmdagi qо‗zg‗alish imdulslari nerv markazlarida yuqori qо‗zlalish 

chogini  keltirib  chiqaradi.  Nerv  markazlari  gumoral  ta‘sir  natijasida  ham  qо‗zg‗aladi.  Yota 

qо‗zg‗alish  nerv  markazida  yetiladi.  Shunday  qilib,  ustunlik  qiladigan  qо‗zg‗alish  о‗chog‗i 

paydo bо‗ladi. 

Dominantada о‗ta  qо‗zg‗algan  nerv   markazi  boshqa  nerv  markazlaridan ustunlik qiladi. 

Masalan, agar tizza refleksi tekshirilayotgan odamda tizza refleksi  yaxshi chiqmayotgan bо‗lsa, 

unga  о‗ng  qо‗li  panajasini  chap  qо‗li  bilan  tortish  buyuriladi,  shu  vaqtda  tizza  refleksi  yaxshi 

natija  beradi.  Dominanta  markazi  markaziy  nerv  sistemasining  barcha      bо‗limlari  faoliyatiga 

ta‘sir etadi. Qо‗zg‗aluvchanlik qancha kuchli  bо‗lsa,  dominanta markazi ham shuncha turgun 

bо‗ladi,  hamda  shu  nerv  markaziga  kelgan  impulslar  shunchalik  kо‗p    tо‗planadi.      Nerv   

markazlari   aktivligi  doimo  bir  xilda  bо‗lmaydi, reflektor reaksiyaning uygun bо‗lishida bir 

guruh,  nerv  markazlarga  qaraganda  ,  boshka  nerv  markazlrari  aktiv  bо‗ladi.  Dominantaning 

asosiy  xususiyati  •  qо‗zg‗aluvchanlikni        nerv        markazlarida        yuqori        bо‗lishi,    

qо‗zg‗alishning  turg‗unligi,  chetki  ta‘sirining  tо‗planishi  va  dominatning  befarq  bо‗lishidir. 

Dominantaning    vujudga    kelishidagi    muhim    shartlardan    biri    nerv hujayralarining о‗ta 

qо‗zgaluvchanligi hisoblanadi. Dominanta uzoq muddat saqlanib turishi mumkin. Lekin hamma 

markazlar ham dbminanta holatiga kelavermaydi. 

Dominanta bitta nerv markazida emas, balki nerv sistemaning turli sohalarida paydo bо‗lishi 

mumkin. Muskul ishi dominantasida miya pо‗stlogining turli qismlarida, pо‗stloq osti qismlarida 

kuchli qо‗zg‗alish vujudga keladi. Dominanta oliy nerv faoliyatiga, odamning ruhiyatiga bog‗liq 

bо‗ladi albatta. 

Dominanta  markazidan  tashqaridagi  reflekslarni  vujudga  keltiruvchi  boshqa  ta‘sirlovchilar 

dominantaga  xalaqit  bermaydi,  aksincha  shu  dominanta  markazining  qо‗zg‗aluvchanligini 

yanada  oshiradi,  binobarin,  refleks  xalqalarida  tormozlanishini  kuchaytiradi.  Nerv  markazlari 




dominantasi  pedagogika  va  psixologiyada  juda  katta  ahamiyatga  ega.  О‗qituvchilar 

о‗quvchilarga ta‘lim-tarbiya berishda buni hisobga olishi kerak. 

Irradatsiya, induksiya, qо‗zg‗alish, tormozlanish, dominantaning yeshga xos xususiyatlari. 

Bola  tug‗ilganidan  keyin  markaziy  nerv  sistemasi  tashqi  muhit  ta‘siri  va  hulq-atvor,  nutq 

tufayli  rivojlanib  boradi.  Yangi  tug‗ilg‗an  va  kichik  bog‗cha  yoshidagi  bolalarning  nerv 

sistemasida qо‗zg‗alish jarayoni tormozlanish jaroyonidan ustun turadi. Harakat markazlari orqa 

va bosh miyada qо‗zg‗alish xususiyatiga ega, shu sababli bu yoshdagi bolalar serharakat va xis-

hayajonga tо‗la bо‗ladi. 

Bolalarda  shartli  refleks  hosil  bulayotgan  davrda  qо‗zg‗alish  shu  shartli  refleksni  hosil 

qiluvchi  analizator  markaziga  hamda  qо‗zg‗ashni  analizator  markazlarig‗a  tarqaladi.  Shartli 

refleksning  hosil  bо‗lishi  va  mustahkamlanishi  bilan  shartli  ta‘sirlovchiga  taaluqli  markazlarga 

tarqalmaydi.  Masalan, bolada birorta tovushga shartli  refleks  paydo bо‗lsa, shu tovushga  yaqin 

tovushlar  ham  shartli  ta‘sirlovchi  kabi  ta‘sir  etib,  shartli  refleks  hosil  qiladi.  Shartli  refleks 

qancha mustahkam bо‗lsa, qо‗zg‗alish shuncha kam tarqaladi. 

Gо‗daklarda  qо‗zg‗alish  bog‗cha  yoshidagi  bolalardagiga  nisbatan  ancha  keng  tarqaladi. 

Bog‗cha  yoshidagi  bolalarda  qо‗zg‗alish  markazlari  tez  almashinib  turadi.  Shuning  uchun  bu 

yoshdagi bolalarning xarakati va diqqati beqaror bо‗ladi, uzoq davom etmaydi. Bolaning yoshi 

orta borar ekan, dominanta markazlarida vujudga  kelgan qо‗zg‗alish barqaror bо‗lib, uzoq vaqt 

qо‗zg‗alib  turadi  hamda  ta‘sirlar  yig‗indisi  ortib  boradi.  Yangi  tug‗ilgan  bolada  ovqatga 

dominanta  paydo  bо‗ladi.  Asta-sekin  ayrim  ta‘sirga  dominanta  markazlari  vujudga  kela 

boshlaydi. Dominanta markazlari turg‗un bо‗lmaydi va dominanta uzoq davom etmaydi. 

Orqa  miyaning  tuzilishi  orqa  miya  umurtqa  kanalida  birinchi  bо‗yin  umurtqasi  bilan  2-bel 

umurtqasi  oralig‗ida  joylashgan  bо‗lib,  katta  odamda  og‗irligi  30-40  g.  uzunligi  45  sm.  Yangi 

tug‗ilgan  bolada  og‗irligi  6-10  g  uzunligi  13-15  sm.  Nerv  hujayralari  orqa  miyaning  kulrang, 

nerv tolalari esa oq moddasini hosil qiladi. 


Download 1,25 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   121   122   123   124   125   126   127   128   ...   138




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish