Organik moddalarning klassifikatsiyasi

To`yingan uglevodorodlar(Alkanlar)

Ta`rif. Faqat sigma bog`lar bilan bog`langan, C va H atomlaridan iborat moddalarga to`yingan uglevodorodlar deyiladi.

Ochiq zanjirli to`yingan uglevodlarga – alkanlar(………) sinfi kiradi.

…………. Umumiy formulasi

Uglevodorod radikallari(yod oling hamma radikallarni)

CnH2n+2 alkan→CnH2n+1 alkil

CH₄→CH₃- …….

C₂H₆→CH₃-CH₂- ……..

C3H8 →CH3 – CH3 – CH2 –		……..
C3H8 → CH3 – CH – CH3		………
C4H10 → C – C – C – C – C4H10 → C – C – C – C C4H10 → C – C – C –		…….. ……….. ………..

C

C

C₄H₁₀ → C – C – C ………..

Nomenklaturasi

1. 
   Tarixiy – trivial(tasodifiy) nomlanish
   

CH₄-……

C₂H₆-……

C₃H₈-…….

C₄H₁₀-…….

2. 
   Ratsional(ratio-fikr,idrok) ……. asos qilib olinadi
   

CH₃-CH₃ metil metan, (CH₃)₂(C₂H₅)CH dimetiletilmetan.

3. 
   Xalqaro nomenklatura
   

18/92-yil Shvetsariya Jeneva shahrida Jeneva nomenklaturasi qabul qilingan.

Bu nomenklatura Xalqaro (sistematik) nomenklatura deyiladi.

1960 – yilda IUPAC tomonidan takomillashtirilgan.

Csoni+”an”

1. 
   ……………………...
   
2. 
   …………………………………………...
   
3. 
   …………………………………………………………………………………
   
4. 
   ………………………………………..
   

Alkanlarning galogenli hosilalarini nomlash.

1. ………………………………………………... 2. ……………………………………………...

3. Galogen yoki radikallar nomi ularni asosiy zanjirdagi ular bog`langan uglerodning tartib 2 – metil 3 – xlorpentan

4 – etil 6 – metil – 2 – yod geptan

3 – brom 4 – etilgeksan

Tabiatda tarqalishi.

To`yingan uglevodorodlar tabiatda keng tarqalgan. Sof holda emas, balki aralashmalar holida uchraydi. Alkanlar o`simliklardan ko`p topilgan.

C₇H₁₄ - ………... .

C₂₀H₄₂(eykozan) – ……………,

C₂₉H₆₀(nonakozan) - …………...

Ba`zi ………………. qattiq uglevodorodlar – C₂₇H₅₆(geptakozan),

C₂₈H₅₈(oktakozan) va C₃₀H₆₂(triakontan) mavjud.

Olinishi

1. 
   1856-yilda Bertolle birinchi marta metanni uglerod sulfide bilan vodorod aralashmasini qizdirilgan mis ustidan o`tkazib hosil qildi.
   

…………………………………………

2. 
   1897-yilda 1200^oC da C ga H₂ ta`sir ettirib metan olindi:
   

…………………….→CH4

Nikel katalizatori va 475^oC da metan unumi ortadi.

3. 
   To`yinmagan uglevodorodlarni gidrogenlash orqali:
   

CnH2n +H2→ CnH2n+2

C2H4+H2→C2H6

4. 
   A.Vyurs(1855)
   

C_nH_2n+1E (E-galogen)

CnH2n+1E+2Na+ CnH2n+1E→2NaE+ CnH2n+1CnH2n+1

2C₂H₅-Br+2Na→C₄H₁₀+2NaBr

5. 
   Karbon kislota tuzlariga ishqorlar ta`sir ettirib:
   

……………………………………………

6. 
   Alyuminiy karbidga suv ta`sir ettirib bu usulda metanning tozaligi ancha yuqori bo`ladi: …………………………………..
   
7. 
   Suv gazi asosida sintez qilish(sanoatda):
   

……………………………….. Ni – katalizator

8. 
   Tabiiy gazlarning yoki toshko`mirning kokslashda va neftni qayta ishlashda hosil bo`ladigan gazlardagi metandan foydalaniladi.