Organik kimyo. Organik kimyoda moddalar nomenklaturasi. Uglevodorodlar

2. Bog’larning geterolitik (ionlarga) uzilishi. Elektromanfiylik qiymati yuqori bo’lgan atom yoki atomlar guruhi elektron juftlarni o’zida olib qolib, manfiy zaryadga ega bo’ladi:
Umumiy holda

Masalan, 2-metil-2-xlorpropanda C – Cl bog’ining geterolitik parchalanishi:

Geterolitik uzilish (parchalanish) qutbli kovalent bog’lanishli birikmalarda kuzatiladi. Organik ionlar anorganik ionlardan farq qilib, ular faqat reaksiyaning sodir bo’lish lahzasida hosil bo’ladi.
Metall organik birikmalar ionlashganda, shuningdek, C – H bog’ saqlagan birikmalarga kuchli asoslar ta’sir ettirilganda karbanionlar hosil bo’ladi:
R – Li ↔ R^- + Li⁺ ; R₃C – H + B^- ↔ R₃C^- + HB
To’yingan karbanionlarda uglerod atomining sp³-gibridlanish holati saqlanadi, elektron juft esa bo’sh orbitalda joylashadi:

Karbanionlarning barqarorligi:

2) Manfiy induktiv effekt (-I) ga ega bo’lgan qo’shni guruhlar ham karbanionlarning barqarorligini oshiradi:

3) Tutashish effekti ta’sirida manfiy zaryad delokallanadi va karbanionning barqarorligi ortadi:

Elektromanfiylik qiymatlari katta bo’lgan atomlar saqlagan birikmalar kuchli qutbli muhitda ionlashganida karbkationlar hosil bo’ladi:

CH₂ = CH – CH₂ – Cl ↔ CH₂ = CH - ⁺CH₂ + Cl^-
π-bog’ga elektrofil (musbat zaryadli) zarrachalar (odatda proton) hujum qilganida ham karbkationlar hosil bo’ladi:

Karbkationlar tekis tuzilishli bo’lib, ularda musbat zaryadlangan uglerod atomi sp² –gibridlanish holatida bo’ladi:

Karbkationlarning barqarorligi

2) Karbkationlarning barqarorligi ham karbanionlardagi kabi zaryadning delokallanish imkoniyati bilan aniqlanadi. Qo’shni atomda elektron juftlarining bo’lishi karbkationlarning barqaror bo’lishiga sabab bo’ladi:

Ionli reaksiyalar reagentning turiga qarab elektrofil va nukleofil reaksiyalarga bo’linadi.