Organik kimyo. Organik kimyoda moddalar nomenklaturasi. Uglevodorodlar

Gomologik qator. Gomologlar
Kimyoviy xossalari bilan o’xshash, ammo bir-biridan bir yoki bir nechta CH₂ (metilen) guruh bilan farq qiladigan organik birikmalar qatori-gomologik qator deyiladi. Gomologik qatorni hosil qiladigan organik birikmalar gomologlar deyiladi. Masalan, CH₄, C₂H₆, C₃H₈, C₄H₁₀, C₅H₁₂, C₆H₁₄… C_nH_2n+2; C₂H₄, C₃H_6, C₄H₈, C₅H₁₀… C_nH_2n; C₂H₂, C₃H₄, C₄H₆, C₅H₈… C_nH_2n-2; HCOOH, CH₃COOH, CH₃CH₂COOH, CH₃CH₂CH₂COOH… C_nH_2n+1COOH va h.z.
Organik reaksiyalarning turlari
1. Birikish reaksiyalari (qo’sh bog’ga dastlab qaysi zarrachaning birikishiga qarab, radikal birikish A_R, elektrofil birikish A_E va nukleofil birikish A_N reaksiyalari bo’ladi):

1. 
   O’rin olish reaksiyalari (Reaksion markazga dastlab qaysi zarrachaning hujum qilishiga qarab, radikal o’rin olish S_R, elektrofil o’rin olish S_E , nukleofil o’rin olish S_N reaksiyalari bo’ladi);
   

2. 
   Ajralish reaksiyalari
   

CH₃ – CH₂OH CH₂ = CH₂ + H₂O
C₈H₁₈ C₄H₈ + C₄H₁₀

3. 
   Izomerlanish reaksiyalari. Normal tuzilishli uglevodorodlarning izotuzilishli uglevodorodlarga o’tishi: n – alkan ↔ izoalkan
   

4. 
   Oksidlanish reaksiyalari
   

CH₃CHO CH₃COOH; CH₃OH CH₂O + H₂O;
CH₃OH  CH₂O + H₂
6. Qayta guruhlanish reaksiyalari:



Bundan tashqari organik reaksiyalar reaksiyaga kirishuvchi moddalar kovalent bog’larining uzilish usuliga ko’ra ham sinflarga ajratiladi:

1. 
   Kimyoviy bog’larning gomolitik (erkin radikallarga) uzilishi
   

Umumiy holda

Misol 2 ; CH₄ → +
Gomologik uzilish-qutbliligi kam bo’lgan moddalardagi kovalent bog’ning yorug’lik nuri yoki yuqori temperatura ta’sirida uzilishi natijasida sodir bo’ladi. Hosil bo’lgan erkin radikallar yuqori energiyaga va faollikka ega bo’ladi.
Radikal almashinish va termik parchalanish reaksiyalarida oraliq mahsulot sifatida erkin radikal hosil bo’ladi. Radikallarning tez yoki sekin hosil bo’lishi bog’larning energiyasiga va radikallarning barqarorligiga bog’liq. C – H bog’ining energiyasi qancha kichik bo’lsa, radikal shuncha oson hosil bo’ladi va u barqarordir. eng beqaror radikal bo’lib, o’rtacha 0,001-0,01 sekund mavjud bo’ladi.
radikali tekis tuzilishga ega va reaksion xususiyati kuchli. da uglerod atomi sp²-gibridlangan.
Tarmoqlangan zanjir tutgan radikallar barqaror bo’ladi. Chunki ulardagi juftlashmagan elektron boshqa atom yoki atomlar guruhlarning induksion hamda fazoviy effektlari ta’sirida delokallashgan bo’ladi:

Radikallarning barqarorligi ∙CH₃<∙CH₂CH₃< ∙CH(CH₃)₂ <∙C(CH₃)₃ tartibda ortib boradi. Allil (CH₂ = CH - CH ) va benzil (C₆H₅ - CH ) radikallari trimetilmetan radikalidan ham barqaror bo’ladi. Chunki ularning juftlashmagan elektronlari qo’sh bog’ning π-elektronlari bilan ta’sirlashadi. Trifenilmetil (C₆H₅)₃C^• -radikali allil (CH₂ = CH - CH ) va benzil (C₆H₅ - CH ) radikallariga nisbatan ham barqaror.