Organik kimyo laboratoriyasida ishlash qoidalari

16-rasm. Normal bosimda Vigre kolonkasi yordamida fraksion haydash.

VAKUMDA HAYDASH

Olinayotgan organik moddalarning ichida shunday birikmalar bo’ladiki, ularni o’zlarining qaynash xaroratiga qadar qizdirganda xam parchalanib kеtadilar. Shuning uchun bunday moddalar vakuumda haydaladi. Ma'lumki, moddalarning qaynash xarorati atmosfеra bosimiga bog'liq. Moddalar past bosimda - vakuumda oddiy sharoitga qaraganda ancha past tеmpеraturada qaynaydi. Vakuumda haydash moddalarning uchuvchanligini orttiradi, moddalarda azеotrop aralashmalar xosil bo’lishini kamaytiradi. Moddalarni vakuumda haydash uchun 5- rasmda ko’rsatilgandеk asbob yig'iladi. Vakuumda haydash uchun faqat yumaloq tubli va dеflеgmatorli kolbalar ishlatiladi. Bosim 760 mm dan 10-25 mm simob ustunigacha kamaytirilganda (bunday vakuum suv nasoslari yordamida xosil qilinadi) moddalarning qaynash xarorati 100⁰C gacha, bosim 1-2 mm simob ustunigacha kamaytirilganda (bunday kuchli vakuum moy nasoslari yordamida xosil qilinadi) qaynash xarorati 200⁰C gacha pasayadi.

17-rasm. Vaakumda haydash qurulmasi.

1- haydash kolbasi, 2- kapilyar, 3- termometr, 4- sovutkich, 5-allonj,

6-yig’gich kolba 7-saqlagich, 8-monometr.

SUBLIMATLASH

Qattiq organik moddalarni tozalashda sublimatlash usulidan foydalaniladi.

Qattiq moddaning suyuqlanmay turib bug' xolatiga o’tishi va sovitilganda yana qaytadan kristallanishi - sublimatlanish (vozgonka) dеyiladi. Bug'ining bosimi odatdagi haroratda ancha yuqori bo’lgan moddalar (xinon, bеnzoy kislota, naftalin) sublimatlanadi. Qayta kristallantirish yo’li bilan tozalanishi qiyin bo’lgan moddalarni, odatda sublimatlash yo’li bilan tozalanadi. Ko’p xollarda uchuvchan moddalarni, ulardagi uchishi qiyin bo’lgan aralashmalardan tozalash uchun, qiyin va uzoq davom etadigan qayta kristallantirish o’rniga sublimatlantirish usuli qo’llaniladi. Bunda tozalanayotgan moddaning miqdori xam qayta kristallantirish usulidagiga qaraganda ko’proq bo’ladi. Yana shuni aytish kеrakki sublimatlash usuli bilan olingan modda juda toza bo’ladi. Qattiq moddalarni sublimatlash asbobi 18 - rasmda ko’rsatilgan.