Органик кимё фанидан Ўқув-услубий мажмуа

С
: : C 
Br
.
С
: C 
..
Br
.
Bu erkin radikal peroksiddan hosil bo’lgan erkin radikal kabi vodorod bromiddan 
vodorodni tortib oladi (4-bosqich). Endi birikish tugadi: yangi brom atomi hosil bo’ldi. U 
zanjirni davom ettiradi. Alkanlarni galogenlashdagi kabi, reaksion qobiliyati juda yuqori 
zarrachalar boshqa shunday zarrachalar bilan ta`sirlashadi yoki reaksion sig’imning devorlariga 
uriladi va zanjir uziladi. 
Taklif etilayotgan mexanizm tajriba ma`lumotlari orqali isbotlangan. Oz miqdor peroksid 
qo’shilishi reaksiya yo’nalishini o’zgartirishi mumkinligi reaksiyaning zanjirli ekanligini 
tasdiqlaydi. Xuddi shuningdek oz miqdor ingibitorlar qo’shilishi reaksiyaning erkin radikal 
mexanizmda borishiga to’sqinlik qiladi.
Ma`lumki, uzun to’lqinli nur ta`sirida vodorod bromid vodorod va brom atomlari hosil 
qilib dissosiasiyalanadi. Bu jarayondan ba`zi alkenlarni erkin radikal mexanizmda boruvchi 
reaksiyalarini amalga oshirishda foydalanish mumkin. Bunday reaksiyalar orqali nafaqat erkin 
radikallarning mavjudligini balki uning tuzilishini ham aniqlash mumkin. 
Endi ionli va erkin radikal mexanizmlarni taqqoslab ko’rsak. 
 
 
Ionli birikish: Markovnikov qoidasiga muvofiq 
CH
3
– CH = CH
2
HBr
CH
3
– CH – CH
3
+
Br
CH
3
– CH – CH
3
Br
CH
3
– CH
2
– CH