Органик кимё фанидан Ўқув-услубий мажмуа

CH
3
(CH
2
)
7
CH = CH(CH
2
)
7
COOH
olein kislota (sis-isomeri) 
CH
3
(CH
2
)
4
CH = CHCH
2
CH = CH(CH
2
)
7
COOH
linol kislota (sis, sis-isomeri) 
CH
3
CH
2
CH = CHCH
2
CH = CHCH
2
CH = CH(CH
2
)
7
COOH
 
linolen kislota (sis, sis-isomeri) 
SO
3
Na 
–
+
R
CH
3
(CH
2
)
10
CH
2
OH + 8 CH
2
 – CH
2
 
lauril spirti 
O
asos 
CH
3
(CH
2
)
10
CH
2
(OCH
2
CH
2
)
8
OH
etoksilat 
n-C
11
H
23
CH
2
OH 
H
2
SO
4 
n-C
11
H
23
CH
2
OSO
3
H
NaOH
 
n-C
11
H
23
CH
2
OSO
3
Na
–
+
lauril spirti 
lauril sulfat 
lauril sulfat natriyli tuzi 

---

345
Yog’larni bu turdagi qotirish jarayoni ozuqa yog’lari va margarin ishlab chiqarish sanoati bilan bog’liq. 
Uglerod-uglerod qo’shbog’ni gidrirlash nozik sharoitlarda (nikel katalizatori, 175-180
o
S, 1,5-3 atm) olib 
boriladi va bunda murakkab efir bog’larining uzulishi kuzatiladi. 
Gidrirlash yog’ning fizik xususiyatlarini o’zgartirib qolmasdan uning kimyoviy xususiyatiga 
ham ta’sir ko’rsatadi. Gidrirlanmagan yog’ tarkibida yengil uchuvchan, xid beruvchi achchiq ta’mli 
kislota va aldegidlar mavjud. Gidrirlash natijasida bunday xususiyatlar yo’qoladi. Katalizator 
ishtirokidagi gidrirlashda to’yinmagan birikmalar nafaqat to’yintiriladi balki izomerlanish ham – 
qo’shbog’ning siljishini yoki stereokimyoviy o’zgarishlar kuzatiladi – bu ham yog’larning fizik-
kimyoviy xususiyatlari o’zgarishiga sabab bo’ladi. 
Tabiatda yog’larning shunday turlari ham uchraydiki, ularda ikkita yoki uchtadan qo’shbog’lar 
saqlanadi. Ular “quruvchi” moylar nomi bilan ma’lum bo’lib, bo’yoq va loklarning muhim 
komponentlari hisoblanadi. Bo’yoqlarning qurishi – bu erituvchining (masalan, skipidarning) 
bug’lanishi emas, balki kimyoviy reaktsiya bo’lib, uning amalga oshishidan mustaxkam qoplama – 
plyonka hosil bo’ladi. Bunday qoplama bo’yalayotgan yuzani himoyalaydi, bo’yashdan asosiy maqsad 
rang berish, jilo berish bilan birga aynan himoyalash ham deyish mumkin. Qoplama moy tarkibiga 
kiruvchi to’yinmagan qoldiqlarning havo kislorodi ta’sirida polimerlanishi bilan bog’liq. Polimerlanish 
jarayoni va polimerning tuzilishi to’liq o’rganilmagan bo’lsada, erkin radikal mexanizmida borishi 
taxmin qilinadi.