Органик кимё фанидан Ўқув-услубий мажмуа


Izomeriyasi va nomlanishi



Download 29,83 Mb.
Pdf ko'rish
bet395/448
Sana17.07.2022
Hajmi29,83 Mb.
#817598
1   ...   391   392   393   394   395   396   397   398   ...   448
Bog'liq
52984904d6 1585812089 (1)

 
Izomeriyasi va nomlanishi. 
Emperik nomenklatura bo‘yicha galogen alkillarning nomini molekuladagi 
uglerod radikali nomiga galogen nomini qo‘shib hosil qilinadi. Sistematik nomenklatura bo‘yicha esa 
galogenning uglerod uzun zanjiridagi joyini raqamlar bilan ko‘rsatilib, to‘yingan uglevodorodning nomi 
o‘qiladi:


541
Галоген алкиллар-
нинг формуласи
Эмпирик номенклатура
буйича номи
Систематик номенклатура
буйича номи
СН
3
Сl
Метил хлорид
Хлор метан
СН
3
СН
2
Br
CH
3
CH
2
CH
2
J
CH
3
– CH – CH
3
J
CH
3
CH
2
CH
2
CH
2
F
CH
3
CH
2
CHCH
3
Cl
CH
3
– C – CH
3
Br
CH
3
CH
3
– CH – CH
2

CH
3
Этил бромид
Пропил йодид
Изопропил йодид
Бутил фторид
Иккиламчи бутил хлорид
Учламчи бутил бромид
Бирламчи изобутил
йодид
Бром этан
1-йод пропан
2-йод пропан
1-фтор бутан
2-хлор бутан
2-метил-2-бром пропан
2-метил-1-йод пропан
Галоген алкиллар-
нинг формуласи
Эмпирик номенклатура
буйича номи
Систематик номенклатура
буйича номи
СН
3
Сl
Метил хлорид
Хлор метан
СН
3
СН
2
Br
CH
3
CH
2
CH
2
J
CH
3
– CH – CH
3
J
CH
3
CH
2
CH
2
CH
2
F
CH
3
CH
2
CHCH
3
Cl
CH
3
– C – CH
3
Br
CH
3
CH
3
– CH – CH
2

CH
3
CH
3
– CH – CH
2

CH
3
Этил бромид
Пропил йодид
Изопропил йодид
Бутил фторид
Иккиламчи бутил хлорид
Учламчи бутил бромид
Бирламчи изобутил
йодид
Бром этан
1-йод пропан
2-йод пропан
1-фтор бутан
2-хлор бутан
2-метил-2-бром пропан
2-метил-1-йод пропан
Olinish usullari.
1. To‘yingan uglevodorodlarni yorug‘lik ta’sirida galogenlab galogen alkillarni olish sanoatda katta 
ahamiyatga ega. Bu usulni biz oldingi bobda ko‘rib chiqqan edik: 
СH
4
+ Cl
2
CH
3
Cl + HCl
СH
4
+ Cl
2
CH
3
Cl + HCl
2. Etilen uglevodorodlariga galoid vodorodlarni biriktirib, galogen alkillar olish. 
3. Galogen alkillarni to‘yingan bir atomli spirtlardagi gidroksil guruhini galogenga almashtirib olish 
mumkin. Bunda spirtlarga galoid vodorodlar, fosforning galogenli birikmalari yoki tionil xlorid bilan 
ta’sir ettiriladi: 
a) galoid vodorodlar ta’siri: 
yoki 
b) fosforni galogenli hosilalarning ta’siri: 
v) spirtlardan galogen alkillar olishda eng qulay usul ularga tionil xlorid bilan ta’sir etish hisoblanadi: 
CH

– CH = CH
2
+ HBr
CH
3
– CH – CH
3
Br
CH
3
– CH
2
– CH
2
Br 

90 %

10 %
CH

– CH = CH
2
+ HBr
CH
3
– CH – CH
3
Br
CH
3
– CH
2
– CH
2
Br 

90 %

10 %
Uchlamchi spirtlardagi gidroksil guruhi galogenga juda osonlik bilan almashinadi. Birlamchi spirtlardan 
galogen alkillar olishda katalizatorlar ishlatiladi.(ZnCl
2
, H
2
SO
4
, …). 


542
4. Ftorli galogen alkillarni yuqoridagi usullar yordamida olib bo‘lmaydi. Ularni asosan uglevodorodlarni 
xlorli, bromli yoki yodli hosilalariga simob, kumush, kobalt, surma kabi metallarning ftoridlari bilan 
ta’sir etib olinadi:
Fizik va kimyoviy xossalari.
Oddiy sharoitda metil-, etil-, propil- va butilftoridlar, metil-, etilxlorid, 
metil bromidlar gaz, qolganlari suyuqlik, yuqori alkillari qattiq moddalardir. Galogen alkillar qutbli 
kovalent bog‘ hosil qilib tuzilgan. 
Infraqizil spektrlarda S–F bog‘lanishi 1000-1350sm
-1
, S–S bog‘lanishi esa 600-800 sm
-1
to‘lqin 
uzunligiga mos xarakterli chiziq hosil qiladilar. 
Galogen alkillar kimyoviy jihatdan juda aktiv birikmalardir. Ular uchun asosan nukleofil 
almashinish jarayonlari xosdir. Bundan tashqari, ular turli organik molekulalar tarkibiga alkil 
radikallarini kirituvchi muhim vosita hisoblanadilar. Birlamchi galogen alkillarning gidrolizlanishi 
ikkinchi tartibli nukleofil almashinish mexanizmi bo‘yicha sodir bo‘ladi. Buni metil bromid misolida 
ko‘rib chiqadigan bo‘lsak: 
HO

+ C – Br HO C Br HO – C – H + Br

H
H
H
H
H
H
H
H
+

+

-

-

HO

+ C – Br HO C Br HO – C – H + Br

H
H
H
H
H
H
H
H
+

+

-

-

Bunda reaksiyaning tezligi gidroskil ionlari, galogen ionlar va galogen alkilning konsentratsiyasiga 
bog‘liq bo‘ladi 
2. Galogenalkillarning qaytarilishi. 
R – J R – H + HJ
R – J + HJ R – H + J
2
[H]
R – J R – H + HJ
R – J + HJ R – H + J
2
R – J R – H + HJ
R – J R – H + HJ
R – J + HJ R – H + J
2
[H]
3. Tegishli sharoit yaratilgan taqdirda (erituvchi, harorat va boshqalar) galogen alkillardagi bir galogen 
atomini boshqa galogen atomi bilan almashtirish mumkin: 
4. Galogen alkillarga alkogolyatlar bilan t’sir etilganda oddiy efirlar hosil bo‘ladi: 
5. Galogenalkillarning organik kislotalar tuzlari bilan qo‘shib qizdirilganda murakkab efirlar hosil 
bo‘ladi: 
6. Galogen alkillar ammiak va uning hosilalari bilan o‘zaro ta’sir etib, aminobirikmalarni hosil 
qiladilar:
7. Galogen alkillarning sianid kislota tuzlari bilan o‘zaro ta’siri natijasida nitril va izonitrillar hosil 
bo‘ladi. Nitril va izonitrillar aminobirikmalar, kislota amidlari va kislotalar olishda xom ashyo 
bo‘lganligi sababli jarayon katta ahamiyat kasb etadi: 


543
8. Galogen alkillarni kumush nitriti bilan qo‘shib qizdirilganda nitrobirikmalar va nitrit kislota efirlari 
hosil bo‘ladi. 
9. Galogen alkillarga metallar bilan quruq efir ishtirokida ta’sir etilganda metallorganik birikmalar hosil 
bo‘ladi. Agar metall sifatida litiy ishlatilsa, sof metallorganik birikma, magniy ishlatilsa, aralash 
metallorganik birikma hosil bo‘ladi. 
Keyingi jarayoni Grinyar kashf etgan bo‘lib, u shu jarayonni kashf etib o‘rgangani uchun halqaro Nobel 
mukofotiga sazovor bo‘lgan. SN
3
MgJ – Grinyar reaktivi deb yuritiladi. 
10. Galogen alkillar ishqorning spirtdagi eritmasi bilan qo‘shib qizdirilganda olefinlar hosil qiladilar:

Download 29,83 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   391   392   393   394   395   396   397   398   ...   448




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish