Органик кимё фанидан Ўқув-услубий мажмуа

R – C – H
OH 
H
 
birlamchi spirt 
R – C – H 
OH
R
 
ukkilamchi spirt 
R – C – R
OH 
R
 
uchlamchi spirt 
CH
3
 – C – CH
3

OH 
CH
3 
CH
2
 = CH – CH
2
OH 
OH 
CH
2
OH 
CH
2
 – CH
2
Cl 
OH 
CH
2
 – CH – CH
2
 
OH 
OH OH 
uchlamchi-butil spirti 
allil spirti 
siklogeksanol 
etilenxlorgidrin 
glesirin 
benzil spirti 

---

232 
Shu o’rinda, ayni nomlar spirtlarning qaysi sinfga mansub ekanligini to’la namoyon eta 
olmasligini takidlash kerak; masalan: izopropil spirti ikkilamchi, izobutil spirti esa birlamchi 
spirt hisoblanadi. 
Ba’zi spirtlarni karbonil sistemasida ratsional nomenklatura bo’yicha nomlash qulay: 
bunda spirtlar 
metil spirti –
karbinol
ning 
CH
3
OH
hosilasi deb qaraladi va metil guruxidagi bir, 
ikki yoki uchchala vodorodlarni boshqa uglevodorod qoldiqlari bilan almashinishidan hosil 
qilinadi. Dastlab, gidroksil guruxi saqlovchi uglerod bilan bog’langan guruxlar nomlanib, 
so’ngra 
HO – C-
guruxini ko’rsatish maqsadida 
karbinol
so’zi qo’shib ko’rsatiladi. 
Spirtlarni nomlashda ham 
IUPAC
nomenklaturasi eng qulay sistema hisoblanadi. Bu 
sistemaga muvofiq: 
1. Asos sifatida, 
OH 
guruxi tarkibiga kiruvchi eng uzun uglerod zanjiri tanlab olinadi, 
birikmani ayni tuzilishidagi vodorod atomlarini turli guruxlarga almashinishidan hosil bo’lgan 
deb qaraladi. Dastlabki tuzilishning nomi – etanol, propanol, butanol va x.o. – asosdagi uglerod 
atomlarining soni bilan bog’liq; har bir spirtning nomi mos uglevodorod nomiga –ol 
qo’shimchasini qo’shish bilan hosil qilinadi. 
2. Nom oxirida raqam qo’yilib, bu raqam gidroksil guruxi saqlagan uglerod atomini 
ko’rsatadi va bunda raqamlash gidroksil guruxi yaqin tomondan amalga oshirilishini yodda 
saqlash lozim. 
3. Agar asos zanjirida boshqa guruxlar bo’lsa, ularning holatini raqamlar bilan ko’rsatish 
zarur.