Bog'liq O\'quvchilarni chizma standartlari bilan tanishtirish va chizmani taxt qilishga o\'rgatish
2. Format, chizma hoshiyasi va asosiy yozuv Format, chizma hoshiyasi va asosiy yozuv — o ‘quvchilar hamma chizmalar standartlarda ko‘rsat!lgan belgilangan formatdagi chizmachilik qog'ozlarida bajarilishini yaxshi bilishlari kerak. Maktab amaliyotida A4 (297x210) formatli chizmachilik qog‘ozi qo'llaniladi. A3 (297x420) formatdan ham foydalanish mumkin. Chiziq turlarini tushuntirishda o ‘qituvchi o ‘quvchilar e ’tiborini quyidagi holatlarga qaratib o iish i zarur: Agar chizmadagi hamma chiziqlar, masalan, ko‘rinar va ko‘rinmas kontur chiziqlari, shtrixlash chiziqlari, o‘q, oMcham va chiqarish chiziqlari bir xil shakl va qalinlikda chizilsa, bunday chizmani o'qish imkoniyati bo'lmas edi. Xuddi shunga olxshab har bir chizmakash (konstruktor) bir xil o ‘rinda har xil chiziqlardan, masalan ulaming bin oq chiziqlami shtrixpunktir chiziqlar bilan, kontuming ko‘rinmas chiziqlariniesa shtrix chiziqlar bilan, ikkinchisi esa teskari tartibda bajarsa, bunday chizmalami o‘qishda katta qiyinchiliklar tug‘ilar edi. Shuning uchun ham chizma bajarish bo'yicha dastlabki standartlar ichida ≪Chizma chiziqlari≫ qabul qilingan. Ushbu tushuntirishni
o‘qituvchi oldindan tayyorlangan 2-3 ta ko‘rgazmali plakat (30-shaki) yordamida bayon qilsa o ‘quvchilarda chiziq turlari va ulaming ahamiyati haqidagi tushuncha mustahkam shakllanadi
Chiziq turlaridan o'quvchilar uchun topshiriq namunasi Sinfda bajariladigan grafik ishlar uchun o‘quvchilami oldindan talab qilingan formatli chizmachilik qog'oziga chizma hoshiyasini chizib
Chiziq turlarini о 'rganish bo 'yicha topshiriq variantiga misol Sinf doskasida yoki plakatda o ‘quvchilarga asosiy yozuv qanday bajarilishi va uning joylashtiriladigan
o ‘mi tushuntiriladi.
Chizma shriftlari haqida ma'lumot. 0‘quvchilami bir nechta darsda yozuvlami shriftda to‘g'ri bajarishga o‘rgatish mumkm emas va buning iloji ham yo‘q. Shuning uchun o ‘quvchilami shrift yozish bo'yicha doimiy mashq bajarib tayyorlab borishga undash kerak. Shu yerda ularga kishi dastxati ko‘rinishi chizma shriftiarini egaliashga hech qanday bog’liq emasligi tushuntiriladi.
YozuvJar (raqamlar, sharili belgilar, so‘z va gaplar) chizmaning ajralmas qismi bo‘lib ulami bajarishga katta e ’tibor berish kerak. Maktab o ‘quvchilari uchun shtrift turini tanlashda yozuvlar va o’lcham qo‘yish uchun kolproq qulay bo‘lgan standartlardagi В tipdagi og'ma shriftlardan foydalanish tavsiya qilinadi. Umumta’lim maktablaridagi chizmachilik dasturi shriftlari chuqur o'rganishni talab qilmaydi. Shuning uchun ham yozuvlaming shakli standartlarga yaqinlashsa kifoya.
Massh tablar. Bu bilan o ‘quvchilar boshlang‘ich sinflardayoq tanishganlar. Shuning uchun o'qituvchi masshtabiar, ularning turlari va ishiatilish sohalari haqida qisqacha ma’lumot bersa yetarli. Bizning atrofimizdagi narsalar juda katta o ’lchamlarda (turar-joylar, samolyotlar, ekskavatorlar va hokazolar) yoki juda kichik (radioapparatura detallari, o ‘lchov asbobiari va hokazotar) ekanligiga o ‘quvchilar e ’tiborini qaratish maqfsadga muvofiq. Ba’zan ularning ikki turini ham chizmada haqiqiy oMchamlarida tasvirlash qiyin, ko‘pincha iloji ham yo‘q. Chizma formatlari va boshqa ko'nstruktoriik hujjatlarini standartlashtirilishi konstruktorlik stoli, chizmakashlik doskasi, papka,shkaf va stellajlami ma’lum bir o‘lchamda tayyorlash – unifikatsiyalash imkonini beradi.
Chizmalami oldindan belgilangan o ichamdagi qog'ozlarga bajarish ko'pincha ortiqcha qog‘oz sarflanishiga sabab bo'ladi. Lekin yagona standartlar belgilanishi natijasidagi yuqorida ko‘rsatib o4ilgan afzalliklar chizma formatlari bo‘yicha standartlami chizmachilikdagi eng asosiy standartlar qatoriga kiritadi. Buyumlami chizmada kattalashtirib yoki kichraytirib tasvirlash uchun
masshtab\ardm foydalaniladi. Chizmada detal qanday masshtabda tasvirianganidan qat'iy nazar unga haqiqiy o’lchamlar qo'yilishi shartliliga o'quvchilar e ’tiborini qaratish kerak.Buyum haqida yaqqol tasavvurga ega bo‘lish hamda uning alohida
elementlari, o’lchamlari nisbati haqida to’g’ri tasavvur hosil bo‘lishi uchun buyum chizmada ma’lum masshtabda tasvirlanishi kerak. Ayrim hollarda tasvirlanayotgan buyum yaqqolligini ta ‘mini ash maqsadida masshtabdan ≪chekinish≫ga ham yo‘l qo'yiladi. Masalan, ju d a kichik bo’lgan qiyalik va konuslikni maxsus ravishda kattalashtirib tasvirlanadi. Bir xil elementlar,
masalan, ikkita teshik yoki o’yiq o’lchamlari farq juda kam bo’lgan hollarda ulami masshtabga rioya qilmasdan (oichamlardagi farqni orttirib) chizish mumkin.
Ba'zan buyumning hamma qismini masshtab bo'yicha tasvirlash imkoniyati yoki, unga zaruriyat ham boMmasIigi mumkin. Masalan uzun detallar (sim, valning bir xil diametrli uzun qismlari, o‘q,...) odatda chizmada uzib tasvirianadi. Ayrim chekinishlarga qaramasdan chizmalar hamisha qat’iy ravishda Davlat standartlarida belgilangan masshtablar bo'yicha bajarilishi shartligini o'quvchilarga tushuntirish kerak.
