1
O`quvchilar jamoasi – yaxlit
pedagogik jarayonning asosiy shakli.
Ijtimoiy munosabatlar ko„lamining kengayishi o„sib kelayotgan avlodni o„ta
murakkab xususiyatga ega munosabatlar jarayoniga har tomonlama yetuk etib
tayyorlash vazifasini qo„ymoqda. Psixologik, intellektual va fiziologik jihatdan
yetuk inson hayotiy qarama-qarshilik, xususan, turli buzg„unchi g„oyalar
ta‟siriga tushib qolish, nosog„lom turmush kechirish va noqonuniy xatti-
harakatlarni sodir etishdan o„zini saqlab qola oladi. Shuningdek, shaxsning aqliy
salohiyatga egaligi jamiyat ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishini ta‟minlovchi asosiy
omildir. O„zbekiston Respublikasida, demokratik va huquqiy jamiyat barpo
etilayotgan mavjud sharoitda yosh avlodning mustaqil va erkin fikrlay olishi ro„y
berayotgan voqeahodisalarga shaxsiy munosabtini bildirishga imkon beradi.
Ijtimoiy borliqda kechayotgan o„zgarishlarga nisbatan shaxsiy nuqtai nazarning
shakllanishi shaxs faolligini ko„rsatuvchi muhim jihatlardan biridir. Qolaversa,
mustaqil fikr egasi bo„lgan shaxs o„z imkoniyatlari, qobiliyatini erkin namoyon
eta oladi. Muvaffaqiyatli ravishda olib borilayotgan ta‟limiy islohotlarning ham
asosiy maqsadi erkin, mustaqil fikriga ega barkamol shaxs va malakali
mutaxassisni tarbiyalab voyaga yetkazishdan iboratdir. Bu xususida O„zbekiston
Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov quyidagilarni e‟tirof etadi: «Amalga
oshirilayotgan islohotlarning asosiy maqsadi har bir fuqaroning shaxs sifatida
shakllanishi uchun, o„z qobiliyatini, o„z talantini ishga solib hayotini yanada
yaxshilashi, ma‟nan boyitishi uchun barcha imkoniyatni yaratib berishdan
iboratdir»
1
.
Komil insonni shakllanirish masalasi barcha davrda, ham muhim ijtimoiy vazifa
sifatida kun tartibiga qo„yilgan. Xususan, zardushtiylik dinida komillikning asosi
ezgu fikr, ezgu so„z va ezgu amal (harakat)dan iborat ekanligi ta‟kidlansa, islom
ta‟limoti g„oyalariga ko„ra yetuklikning bosh mezoni – ilmlilik, bilimli bo„lishdir.
1
Karimov I.A. Bunyodkorlik yo„lidan. – Toshkent, O„zbekiston, 1996. – 116-bet.
2
Sharq mutafakkirlarining asarlarida ham komil inson qiyofasining yoritilishiga
alohida ahamiyat berilgan. Xususan, Abu Nasr Forobiy komil insonni shakllantirish
va fozil jamoa (etuk jamiyat)ni shakllantirish tarbiyaning bir butun, yaxlit ikki
yo„nalishi ekanligiga urg„u beradi. Allomaning fikricha, fozil jamiyat komil inson
sa‟yi-harakati bilan barpo etilishi mumkin. Shu bois mamlakatni boshqaruvchi shaxs
o„zida eng oliy insoniy fazilatlarni mujassam eta olishi zarur, deb hisoblaydi. «Aql
to„g„risidagi» risolasida Abu Nasr Forobiy rahbar shaxs qiyofasida namoyon
bo„lishi lozim bo„lgan o„n ikki fazilatni keltirib o„tadi. Bizning fikrimizcha, mazkur
fazilatlar har bir zamonaviy shaxsda o„z aksini topa olishi kerak, zero, ular inson
hayotini mo„tadil kechishi hamda muayyan kasbiy faoliyatlarni tashkil etishda
muvaffaqiyatlarga erishishni kafolatlaydi.Abu Rayhon Beruniy ham komillikning
asosini ilmli bo„lishda deb hisoblaydi va barcha illatlarning asosiy sababi
ilmsizlikdir, deya urg„u beradi. Allomaning fikricha, axloqiylik, to„g„rilik, odillik,
tadbirkorlik, o„zini vazmin tutish, kamtarlik, insof, ehtiyotkorlik, shuningdek,
aadolatli va vijdonli bo„lish komil inson qiyofasida aks etishi zarur bo„lgan eng
asosiy sifatlardir.Abu Ali ibn Sino ham kamolotga erishishning birinchi mezon
sifatida bilimli bo„lishni alohida qayd etadi. Bilimli insonning adolatli bo„lishi esa
uning yanada yuksalishini ta‟minlaydi, deya baholab alloma, adolatni ruhiy lazzat
(ruhiy xotirjamlik)ning muhim ko„rsatkichi ekanligini uqtiradi.Alisher Navoiy
asarlarida komil inson muammosi markaziy o„rinni egallaydi va o„z orzusidagi
komil inson shaxsini asarlarining qahramonlari timsolida gavdalantirishga urinadi.
Mutafakkir qarashlarida komil inson quyidagi sifatlarga ega bo„lishi borasidagi
g„oya ilgari suriladi: aqlli, axloqli, bilimli, ijodkor, qobiliyatli, dono, kamtar,
insonparvar, saxovatli, sabr-qanoatli, adolatli, muruvvatli, sog„lom, jismonan
baquvvat, mard va jasur
1
.Abdulla Avloniy komil insonni tarbiyalash borasidagi
qarashlari bilan Sharq mutafakkirlarining fikrlarini boyitar ekan, komil inson
qiyofasida, yana shuningdek, vatanparvarlik, hamda intizomlilik sifatlari ham
1
Hoshimov K. va boshqalar. Pedagogika tarixi //Oliy o„quv yurtlari va universitet talabalari uchun
o„quv qo„ll. – Toshkent, O„qituvchi, 1996, - 191-bet.
3
namoyon bo„lishi kerak, deb hisoblaydi. Alloma millat taqdirining jonkuyari sifatida
milliy til taraqqiyoti jamiyat ma‟naviy rivojini ta‟minlovchi asosiy omil, deya
baholaydi.
