Ma`lumotni qabul qilish, o`zlashtirish, qayta ishlashda o`quvchining
intellektual imkonini hisobga olish:
*
verbal-lingvistik, so`z va til bilan bog`liq (yozma va og`zaki) qobiliyati;
*
mavzuiy-mantiqiy, deduktiv fikrlash, son va abstrakt belgilar bilan bog`liq;
*
shaxsning o`z ichki refleksini qamrab olgan xususiyati, ma`naviy
mavjudotni, o`zining “men”ligi
ichki holatini anglashi;
*
insonlararo munosabatlar, asosan muomala bilan bog`liq;
*
fazoviy idrok, ob`ektiv ko`rib, u haqda aqliy zohiriy tasavvur hosil qilish
xususiyati;
*
fizik harakat va tanani boshqarish, jumladan harakatlarni nazorat qiluvchi
miya mexanizmi bilan aloqador bo`lgan jismoniy-kinetik xususiyat;
*
o`z ichiga ohangdorlik namunalarini jamlagan, uning ritmini his
etishi bilan bog`liq musiqiy-ritmik xususiyat.
O`quvchilarga berilgan uy vazifalarini tekshirish va baholashda quyidagi
amallarni bajarish maqsadga muofiqdir:
1.
har bir vazifalar guruhini “Dars yakunida tinglovchilar quyidagilarni bajara
olishlari lozim ...”
- deb boshlang;
2.
vazifalarni
alohida raqamlang;
3.
beriladigan vazifalarni quyidagi fe`llardan boshlang: sanab o`ting, eslang,
so`zlab bering, ko`rsatib bering, tanlang, hisoblang va hokazo.;
4.
har bir vazifani tinglovchi so`zi bilan qo`ying (o`qituvchi atamasida emas);
5.
topshiriqlar xilma-xilligidan qat`iy nazar faqat BITTA natijani ko`zlasin;
6.
dars bosqichlarini shunday rejalashtiringki, toki u o`qituvchining o`tadigan
dars bosqichlarini emas, balki “tinglovchining o`zini keyinchalik qanday tutishi
kerakligiga ishora qilsin”;
7.
muammolarni shunday qo`yingki, uning yechimini mezonlash va qanday
qilib maqsadga erishilganligini aniqlash mumkin bo`lsin;
8.
ular buni qila oladilarmi? – degan savol topshiriq berishdan oldin ishlatiladi
(kerakli test topshiriqlarini tuzishda).
Bilim, ko`nikma va malakalarni baholash mezonlari.
O`quvchilarning bilim, ko`nikma va malakalarini baholash mezonlari hamma vaqt
bahstalab mavzu bo`lib kelgan. Shu bois u turli adabiyotlarda turlicha yoritilgan.
Biroq mavjud harashlarni umumlashtirib aytish mumkinki, o`quvchilarning bilim,
ko`nikma va malakalarini baholash mezonlari har bir fanning maqsad va vazifalari,
shuningdek, sinf (guruh)dagi o`quvchilarning o`zlashtirish darajasiga tayangan
holda belgilanadi. Shuningdek, baholash mezonlarini ishlab chiqishda
o`quvchilarning og`zaki javob berishlari, ko`nikma va malakalariga alohida-
alohida yondashiladi. Masalan,tarbiya darsidan baholash
mezonlariga
o`quvchilarning og`zaki javoblari, amaliy topshiriqlarni bajara olishlari va amalda
mavjud bilimlarini namoyish eta olishlari inobatga olinadi. Buni «4» baho misolida
aniqlashtiramiz: og`zaki javob berish jarayonida «4» baho qo`yiladi, quyidagi
holatlar namoyon bo`lsa:
1)
o`rganilayotgan mavzu yuzasidan to`g`ri javoblar berilsa;
2)
material mantiqiy ketma-ketlikda aniq bayon etilsa;
3)
o`qituvchi talabi bilan tuzatilgan ikki-uchta unchalik ahamiyatga ega
bo`lmagan xatolar yo`l qo`yilsa yoki to`liq bo`lmagan javob aytilsa.
yozma topshiriqni bajarishda «4» baho qo`yiladi, quyidagi holatlar namoyon
bo`lsa:
1)
masalani yechishda va izohlashda muhim xato bo`lmasa;
2)
topshiriqni bajarish va izohlashda muhim ahamiyatga ega bo`lmagan bir-ikki
xatoga yo`l qo`yilsa yoki bitta izohning mohiyati ochib berilmagan bo`lsa.
Amalda bilimlarni namoyish etishda «4» baho qo`yiladi, quyidagi holatlar
namoyon bo`lsa:
1)
ishni to`liq, muhim xatolarsiz bajarsa, biroq natija chihara olmasa;
2)
ishni bajarishda, tajribani tugallashda ikki-uch muhim bo`lmagan xatolarga
yo`l qo`yilsa.
Bildirilgan fikrlarga tayangan holda shunday xulosa chiharish mumkin:
o`quvchilarning bilimlari uchun besh balli tizimda baholar quyidagi holatlarda
qo`yiladi:
1.
«5» baho: a) o`quvchi materialni to`liq o`zlashtirib olgan bo`lsa; b)
o`rganilgan mavzu bo`yicha asosiy ma`lumotlarning mohiyatini ochib bera olsa; v)
egallangan bilimlarni amalda qo`llay olsa; g) o`rganilgan mavzuni bayon qilishda,
o`zma ishlarda xatolarga qo`l qo`ymasdan, ma`lumotlarni tushuntirib bera olsa
qo`yiladi.
2.
«4» baho: a) o`quvchi o`rganilgan mavzuning mohiyatini bilsa; b)
o`qituvchining savollariga qiynalmasdan javob bera olsa; v) egallangan bilimlarni
amaliyotda qo`llay olsa; g) og`zaki javob berishda jiddiy xatolarga yo`l
qo`ymasdan, o`qituvchining qo`shimcha savollari bilan xatolarini to`g`rilay olsa
hamda yozma ishda uncha jiddiy bo`lmagan xatoga yo`l qo`ysa;
3.
«3» baho: a) o`quvchi o`rganilgan mavzuni o`zlashtirgan, lekin mustaqil
tushuntirish berishda o`qituvchining aniqlashtiruvchi savollariga ehtiyoj sezsa; b)
savollarning mantiqiy tuzuilishini o`zgartirib berganda, javob berishga qiynalsa; v)
yozma ishda xatolari bor bo`lsa.
4.
«2» baho: o`quvchi o`rganilgan mavzu haqida tushunchaga ega, biroq
mavzuni o`zlashtirmagan, yozma ishda qo`pol xatolarga yo`l qo`ysa.
O`quvchilarning bilimini nazorat qilishning turlari mavjud bo`lib,
keyingi
yillarda jahon tajribasida nostandart testlar tuzish ya`ni
dasturidan samarali
foydalanilmoqda.Ushbu testlarning darajalari va turlari mavjud bo`lib, o`qituvchi
va psixologlar uchun ta`lim va tarbiya jarayonini tashkil qilishda qo`llaniladigan
quyida ko`rsatilgan nostandart testni tavsiya qilish mumkin.
