O’quv yilida umumiy o’rta ta’lim maktablarining

2. Xromosomalar tuzilishini tushuntiring.

Xromosomalar quyidagi funksiyalarni bajaradi: irsiy axborotni saqlash, hujayra faoliyatini tashkil etishda irsiy axborotdan foydalanish, irsiy axborotning o‘qilishini nazorat qilish, irsiy axborotni ikki hissa orttirish, ularning nasldan naslga o‘tishini ta’minlash. Xromosomalar kimyoviy tarkibiga ko‘ra DNK (40%) va oqsillar (60%)dan tarkib topgan. DNK irsiy axborotni saqlash, oqsillar tuzilma va regulatsiya (boshqarish) funksiyalarini bajaradi. Bo‘linayotgan hujayrada xromosomalar kuchli spirallashuvi tufayli irsiy material ixcham shaklga kiradi. Bu holatxromosomalarning mitoz davrida hujayra bo‘ylab harakatlanishida muhim

ahamiyat kasb etadi. Odam hujayrasidagi DNKning umumiy uzunligi 2 metrbo‘lsa, spirallashgan xromosomalarning umumiy uzunligi 150 mkm (mikron)ga teng bo‘lib qoladi (28-rasm).

Xromosomalar bo‘linayotgan hujayralarda, ay niq sa, mitozning metafazasidayorug‘lik mikrosko pida yaxshi ko‘rinadi. Bunday xromosomalarikkita yelkadan iborat bo‘lib, ularning o‘rtasida birlamchi belbog‘ (sentromera)joylashadi. Xromosomalarning shakli aynan sentro meraning joylashuviga

bog‘ liq.Asosan uch xil tipdagi xromosomalar farq la nadi: 1) teng yelkali –metasentrik; 2) noteng yelkali – submetasentrik (bitta yelkasi ikkin chisidanuzunroq); 3) tayoqchasimon – akrosentrik (bitta yelkasi juda uzun,ikkinchisi juda kalta).Xromosomada birlamchi belbog‘dan tashqari ikkilamchi belbog‘ ham

bo‘ladi. Xromosomaning ikkilamchi belbog‘i yo‘ldosh xromosomani hosilqiladi

3. DNK molekulasining uzunligi 850 nm ga teng. DNK molekulasidagi nukleotidlar sonini

aniqlang.

850 nm : 0.34nm = 2500 ta nukleotid bor.

11-bilet