O‘quv va tarbiyaviy ishlar boyicha direktor o‘rinbosari I. Tojiboyev

“TASDIQLAYMAN”

O‘quv va tarbiyaviy ishlar boyicha direktor o‘rinbosari ________________ I.Tojiboyev «____»___________2021 y.

“Telekommunikatsiya tarmoqlari va tizimlari” fanining

Bilim sohasi:	300 000 -	Ishlab chiqarish va texnik soha
Ta’lim sohasi:	350 000 -	Aloqa va axborotlashtirish, telekommunikatsiya texnologiyalari
Ta’lim yo’nalishi:	5350100-	Telekommunikatsiya texnologiyalari (Telekommunikatsiyalar, Teleradioeshittirish, Mobil tizimlar);

Umumiy soat	180 soat	(4 kurs 7 semestr)
Shu jumladan:
Ma’ruza	30 soat
Amaliiy mashg‘ulot	30 soat
Labaratoriya ishlari	30 soat
Mustaqil ta’lim	90 soat
Umumiy soat	180 soat

Fan ishchi o‘quv dasturi filial Kengashida 2021 yil “ ” dagi “ ” – sonli bayoni bilan tasdiqlangan.

Tuzuvchilar :
Nosirov M.A - TATU FF, “Telekommunikatsiya injiniringi” kafedrasi

katta O‘qituvchisi

Taqrizchilar :
Jo‘rayev N.M - TATU FF, “Telekommunikatsiya injiniringi” kafedrasi

dotsenti

Ushbu fan ishchi o‘quv dasturi “Telekommunikatsiya injiniringi” kafedrasining 2021 yil “ ” dagi “ ” – sonli yig‘ilishida muhokama qilingan.
“Telekommunikatsiya injineringi”

Kafedra mudiri : ____________ O.Rayimjonova

(imzo)

Ushbu ishchi o‘quv dasturi Telekommunikatsiya texnologiyalari va kasbiy ta’lim fakultetining 2021 yil “ ” dagi “ ” – sonli o‘quv- uslubiy Kengashida tasdiqlangan.

Telekommunikatsiya texnologiyalari va

kasbiy ta’lim fakulteti dekani : ________________ F.Muxtarov

(imzo)

Kelishilidi :

O‘quv-uslubiy bo‘lim boshlig‘i: ___________ Sh.Umarov

(imzo)
LABORATORIYA MASHG‘ULOT MAVZULARI BO‘YICHA MUNDARIJA

№	Laboratoriya mavzulari
1.	Axborot uzatish tizimi. Tovushni paketli uzatish printsiplari (IP- telefoniya texnologiyasi).
2.	OSI modeli-ma’lumotlarni fizik sathda uzatish
3.	OSI modelining ilovalar sathi - TCP/IP boyicha uzatish uchun nutqni va videotasvirni ko‘dlash
4.	Transport sathida Ethernet va Token Ring texnologiyalarini qo’llab H.323 texnologiyasi boyicha tarmoq qurish.
5.	H.323 signal protokollarining turkumi. RAS protokoli - registration, admission, status.
6.	Transport sathida FDDI texnologiyasini qo’llab SIP protokoli bazasida IP-telefoniya tarmog’ini qurish.
7.	SIP signalizatsiyasi
8.	Internetning termonologik aspektlari. TCP/IP-internet protokollari va OSI modeli
9.	Internetning termonologik aspektlari. TCP/IP stekli -internet protokollari
	MPLS-transport tarmog‘ining texnologiyalari – protokollari interfeyslari, adreslari
	NGN tarmoqlari uchun xizmatlarni klassifikatsiyalash
	7-son UKS UFTFTlarning o‘zaro bog‘lanish protokoli. UKS-7, MTPN1-MTPN3 protokollarining satx strukturalari, signal birliklari
	C&C08 tizimidagi UKS-7 signalizatsiya tizimi. Parametrlari
	7-sonli UKS INAPning quyi tizimi – arxitekturasi, cs1 – cs4 ro‘yxatdagi xizmatlarning dasturiy ta’minoti
	Transport tarmog‘ining texnologiyalari(ATM, GE, SDH/WDM) – protokollari, interfeyslari, adreslari

1-Laboratori ishi

AXBOROT UZATISH TIZIMI. TOVUSHNI PAKETLI UZATISH PRINTSIPLARI (IP-TELEFONIYA TEXNOLOGIYASI).
ISHNING MAZMUNI

Ma’lumotlarni paketli uzatish printsiplari bilan tanishish.

TOPSHIRIQ

Laboratoriya ishiga tayyorlanishda quyidagi masalalarni o‘rganish zarur:

1. IP telefoniyaning turli ko‘rinishlarini ta’minlaydigan asosiy funktsional elementlar;

2. O‘qituvchidan topshiriqni olish va ko‘rinishni qo‘rish (1.1-jadvalga qarang), sxemada nutqqa paketli ishlov berishning asosiy protseduralarini qo‘yib chiqish, tarmoqni tashkil etish algoritmini tavsiflash.

1.1-jadval

Topshiriqlar variantlari

Variant	Topshiriq
1	MSN server orqali Kompyuter – Kompyuter IP telefoniya ko‘rinishi
2	MSN server orqali Kompyuter – Telefon IP telefoniya ko‘rinishi
3	MSN server orqali Telefon – Telefon IP telefoniya ko‘rinishi
4	Stsenariy IP telefonii Kompyuter – Kompyuter cherez ISQ server
5	ICQ server orqali Kompyuter – Kompyuter IP telefoniya ko‘rinishi
6	ICQ server orqali Telefon – Telefon IP telefoniya ko‘rinishi
7	Skype server orqali Kompyuter – Kompyuter IP telefoniya ko‘rinishi
8	Skype server orqali Kompyuter – Telefon IP telefoniya ko‘rinishi
9	Skype server orqali Telefon – Telefon IP telefoniya ko‘rinishi

1. USLUBIY KO‘RSATMALAR
1.1. TCP/IP protokollari steki

Universal Internet tarmog‘i TCP/IP protokollari oilasi asosida quriladi va kommunikatsiyalar to‘rtta darajalarining protokollarini o‘z ichiga oladi (1.1-rasm).

Tarmoq interfeysi darajasi Internet tarmog‘ining kompyuter ulangan komponenti – aniq bir fizik tarmoqda tarmoqli ulanishni o‘rnatilishiga javob beradi. Bu darajada operatsion tizimda qurilmalar drayveri va kompyuterning mos tarmoq platasi ishlaydi.

Amaliy:	Telnet, FTP, E-mail va h.k..
Transport:	TCP, UDP
Tarmoq:	IP, ICMP, IGMP
Tarmoq interfeysi:	Qurilmalar drayveri va tarmoq platasi

1.1-rasm. TCP/IP protokollari stekining to‘rtta darajasi

1.2. IP-telefoniya tarmog‘idagi bog‘lanishlar turlari
IP-telefoniya tarmoqlari to‘rtta asosiy chaqiruvlar turlari uchun imkoniyatlarni taqdim etadi:

• 
  “Telefondan telefonga” (1.2-rasm).
  

Chaqiruv oddiy telefon apparatidan chiqishlaridan biriga IP-telefoniya shlyuzi ulangan ATSga boradi va IP-tarmoq orqali teskari o‘zgartirish amalga oshiriladigan boshqa shlyuzgacha yetib boradi.

“Telefon-telefon” ko‘rinishi IP-telefoniyaning qolgan ko‘rinishlaridan o‘zining ijtimoiy ahamiyatga egaligi bilan sezilarli darajada ajralib turadi, chunki uning qo‘llanilishidan maqsad UFTT oddiy abonentlariga shaharlararo va xalqaro telefon aloqasiga muqobil imkoniyatlarni taqdim etish hisoblanadi. Bu rejimda zamonaviy IP-telefoniya texnologiyasi IP-ulanish orqali virtual telefon liniyasini taqdim etadi.

1.2-rasm. “Telefon-telefon” aloqa sxemasi

• 
  “Kompyuterdan telefonga” (1.3-rasm).
  

IP-telefoniya dasturiy ta’minoti, ovoz platasi (adapter), mikrofon va akustik tizimga ega bo‘lgan multimediali kompyuter IP-tarmoqqa yoki Internet tarmog‘iga ulanadi va boshqa tomondan IP-telefoniya shlyuzi ATS orqali oddiy telefon apparati bilan bog‘lanishga ega bo‘ladi.

Ta’kidlash kerakki, 1 va 2 turdagi bog‘lanishlarda telefon apparatlari o‘rniga faksimil apparatlari ulanishi mumkin va bu holda IP-telefoniya tarmog‘i faksimil xabarlarni uztilishini ta’minlashi kerak.

1.3-rasm. “Kompyuter-telefon” aloqa sxemasi

Nutq va ma’lumotlarni uzatish xizmatlarni birlashtirishning samaradorligi an’anaviy telefon tarmoqlari operatorlari manfaatlariga hech qanday zarar yetkazmasdan “kompyuter-telefon” va “kompyuter-kompyuter” ko‘rinishlari bo‘yicha IP-telefoniyadan foydalanishga asosiy turtki hisoblanadi.

• 
  “Kompyuterdan kompyuterga” (1.4-rasm).
  

Bu holda bog‘lanish IR-telfoniya bilan ishlash uchun apparatlar va dasturiy ta’minot vositalari bilan jihozlangan ikkita multimediali kompyuterlar orasida IR-tarmoq orqali o‘rnatiladi.

1.4-rasm. Soddalashtirilgan “kompyuter-kompyuter” aloqa sxemasi.

“Kompyuter-kompyuter” ko‘rinishini qo‘llanishi uchun Internet xizmatlarni yetkazib beruvchi foydalanuvchilarning nomlarini dinamik IP manzillarga o‘zgartiradiga alohida serverga (darvozabonga) ega bo‘lsa yaxshi bo‘ladi.

• 
  “WEB-brauzerdan telefonga” (1.5-rasm).
  

Internetning rivojlanishi bilan nutq xizmatlariga ulanish ummkin bo‘lib qoldi. Masalan, qandaydir kompaniyaning WEB-sahifasidagi “Kontaktlar” bo‘limida “Chaqiruv” tugmasi joylashgan, uni bosish bilan telefon raqamlarini termasdan bu kompaniyaning vakillari bilan nutqli bog‘lanishni amalga oshirish mumkin. chaqiruvchi abonent uchun bunday qo‘ng‘iroqning narxi Internet tarmog‘ida ishlash narxiga kiradi.

1.5-rasm. “WEB-brauzer-telefon” aloqa sxemasi ko‘rib chiqilgan ko‘rinishlar 1.2-jadvalga kiritilgan.

1.2-jadval

Tarmoqlararo o‘zaro ta’sirlashish variantlari

Ko‘rinish	Kiruvchi tarmoq	Tranzit tarmoq	Chiquvchi tarmoq	Izoh
“kompyuter –kompyuter”	IP	IP	IP	1.4-rasm
	IP	UFFT	IP
“kompyuter –telefon”	IP	UFFT	UFFT	1.3-rasm
	UFFT	IP	IP
	UFFT	UFFT	IP
	IP	IP	UFFT
“telefon –telefon”	UFFT	IP	UFFT	1.2-rasm
	UFFT	UFFT	UFFT