O‘quv va tarbiyaviy ishlar boyicha direktor o‘rinbosari I. Tojiboyev

3-laboratoriya ishi
OSI MODELINING ILOVALAR SATXI - TCP/IP BO‘YICHA UZATISH UCHUN NUTQNI VA VIDEOTASVIRNI KODLASH
ISHDAN MAQSAD
Nutqni kodlashning turli algoritmlari, IP-telefoniyada ishlatiladigan kodeklarning xarakteristikalari va tasniflanishi bilan tanishish.

TOPSHIRIQ
1. Laboratoriya ishiga tayyorlanishda quyidagi masalalarni o‘rganish zarur:

- IP-telefoniyada ishlatiladigan kodeklar;

- kodeklarning asosiy xarakteristikalari;

- nutq ma’lumotlarini kodlash usullari;

- RTP, RTCP protokollarining tuzilmalari va vazifalari.

2. O‘qituvchidan 3.1 va 3.2-jadvallarga muvofiq topshiriqni olish.

2.1. 3.1-jadval variantiga muvofiq nutq ma’lumotlarini kodlash usulini tushuntirish.

2.2. 3.2-jadval varianti bo‘yicha kodeklarning asosiy xarakteristikalarini keltirish.

3.1-jadval

Topshiriqlar variantlari

Nutq ma’lumotlarini kodlash usullari
Variant	Topshiriq
1	A-qonun bo‘yicha IKM nochiziqli kodlash
2	-qonun bo‘yicha IKM nochiziqli kodlash
3	Adaptiv differentsial impulsli-kodli modulyatsiya ADIKM
4	Vokoderlar
5	Gibrid kodeklar

3.2-jadval

Topshiriqlar variantlari

IP-telefoniyada qo‘llaniladigan kodeklar
6	7	8	9	10
G.726	G.711.	G.723.1	G.729	G.728

2.3. DSL kanal polosasini bir xil kadrlar qiymatlarida har xil kodeklar turlari uchun hisoblash talab qilinadi. Jadvalni to‘ldirish va xulosalar qilish. RTP sarlavhaning lchami oldindan berilgan bo‘lsada, 58 bayt qiymat qanday tarzda olinganligi tushuntirish.

3.3-jadval

Talab qilinadigan polosaning kadrning uzunligiga bog‘liqligi

Kodek turi	Kadrning uzunligi (ms)	Kadrning o‘lchami (bayt)	RTP sarlavha o‘lchami (bayt)	1 abonentga talab qilinadigan polosa (kbit/s)
G.711	5		58
	10		58
	15		58
	20		58
	30		58
G.723	5		58
	10		58
	15		58
	20		58
	30		58
G.726	5		58
	10		58
	15		58
	20		58
	30		58
G.728	5		58
	10		58
	15		58
	20		58
	30		58
G.729	5		58
	10		58
	15		58
	20		58
	30		58

USLUBIY KO‘RSATMALAR
3.1. Umumiy qoidalar

IP protokol asosidagi tarmoqlarda barcha ma’lumotlar – ovoz, matn, kompyuter dasturlari yoki boshqa istalgan shakldagi ma’lumotlar paketlar ko‘rinishida uzatiladi.

IP-tarmoq bo‘yicha ovozni uzatilishi jarayoni bir necha bosqichlardan tashkil topgan:

- ovozni raqamlashtirish (ARO‘);

- ma’lumotlarning fizik hajmini kamaytirish maqsadida raqamlashtirilgan ma’lumotlarga ishlov berish (keraksiz pauzalarni fon shovqinini so‘ndirish, kompressiyalash) va tahlil qilish;

- ma’lumotlarni RTP paket formatiga qadoqlash (malumotlarni paketlarga bo‘lib chiqish, protokolli axborotlar – foydalanuvchi manzilini qo‘shish, xatoliklarni korrektsiyalash uchun qo‘shimcha ma’lumotlar);

- zarur ma’lumotlar miqdorini vaqtinchalik to‘plash.

Olingan paketlardan uzatilgan ovozli ma’lumotlarni ajratib olish ham bir necha bosqichlarda bo‘lib o‘tadi:

- paketlarning tartibli ketma-ketligini tekshirish;

- paketlarni vaqtinchalik to‘plash;

- yo‘qotilgan paketlarni qayta tiklash uchun approksimatsiya algoritmining ulanishi;

- ma’lumotlarni dekompressiyalash (kompressiyadan chiqarish);

- raqamlashtirilgan ma’lumotlarni audio-signalga o‘zgartirish RAO‘).
3.2. RTP va RTCP protokollari

Nutq ma’lumotlarini va videoma’lumotlarni uzatilishini ta’minlash uchun ilovalar bog‘lanishlar o‘rnatilishisiz transport darajasi servisini (masalan, UDP) ishlatadi. Bunda har bir ilova paketlarning foydali yuklamasini o‘ziga xos tarzda, shu juladan ishlash uchun zarur bo‘ladigan maydonlar va ma’lumotlarni shakllantirilishini ta’minlashi mumkin. Lekin, turli tabiatdagi ma’lumotlar (nutq, video) ularni tarmoq bo‘ylab uzatishda yetarlicha ma’lum funktsionallikning ta’minlanishini talab qiladigan umumiy o‘ziga xos xususiyatlarga ega. Bu turli tabiatlardagi ma’lumotlar oqimlari uchun umuiy funktsiyalarni birlashtiradigan va butun mavjud ilovalar orqali ishlatiladigan qandaydir umumiy transport darajasini bu daraja protokoliga standart maqomini berish bilan shakllantirishga imkon beradi. IETF qo‘mitasi tomonidan real vaqtda ma’lumotlarni tashish protokoli - Realtime Transport Protocol (RTP) ishlab chiqilgan. U tarmoq bo‘ylab paketlar marshrutlanishili nutq va video ma’lumotlarni interaktiv uzatishga bog‘liq bo‘lgan deyarli barcha ilovalar uchun bazis bo‘lib qoldi.

IP-tarmoqlar uchun xarakterli bo‘lgan vaqtinchalik kechiktirishlar va paketlarning kechiktirilishini o‘zgarishi (djitter) kechiktirishga sezgir bo‘lgan, masalan, nutq va videoma’lumotlarni qabul qilish uchun absolyut yaroqsiz qilish bilan ma’lumotlarni jiddiy buzishi mumkin. Ta’kidlaymizki, paketlarning kechiktirilishini o‘zgarishi kechiktirishning absolyut qiymatiga qaraganda uzatish sifatini sub’yektiv baholashga ancha kuchli ta’sir qiladi.