O‘quv qo‘llanma (Barcha bakalavriat ta’lim yo‘nalishlari uchun) Toshkent-2019

BMT Kodeksida korrupsiyaga munosabat. Xorijiy mamlakatlardagi kriminologiyaga doir adabiyotlarda "korrupsiya", "huquqiy hujjatlarning antikorrupsiyaviy ekspertizasi", "antikorrupsiyaviy monitoring", "antikorrupsiyaviy standart" tushunchalarining mazmuni etarlicha ochib berilgan. Keyingi paytlarda bunday atamalar MDH davlatlari qonunchiligiga ham faol ravishda kiritilmoqda. Bunday jarayonlar ortida davlat va jamiyatning korrupsiyaga qarshi kurashga bo‘lgan irodasi yotadi. Ilgarilari bu davlatlarda korrupsiyaga uncha muhim ahamiyatga ega bo‘lmagan jinoiy voqelik sifatida qaralgan bo‘lsa, hozir u jamiyat tomonidan qattiq tanqid qilinib, davlat siyosati darajasida qoralanmoqda. CHunki korrupsiya jamiyat va mamlakat iqtisodiyoti rivojiga salbiy tasir etadigan illatdir. Korrupsiyaning boshqa jinoyatchilik turlari, ayniqsa, uyushgan va iqtisodiy jinoyatchilik bilan aloqalari uzviylik kasb etib borishi butun ijtimoiy munosabatlar uchun yanada xatarlidir. Xorijiy mamlakatlar tajribasi shuni ko‘rsatadiki, yirik korrupsiyalashgan guruhlar sekin-asta davlat hokimiyati idoralariga kirib borib, hokimiyat tizimini ham o‘ziga ishlashga majbur etishi mumkin.
Xalqaro miqyosda ham korrupsiya xavfsizlikka tahdid sifatida baholanadi. SHu sababdan XX asrning 90-yillari boshidan xal­qaro va mintaqa doirasida korrupsiyaga qarshi qaratilgan shart­nomalar qabul qilina boshlandi. Bularga misol qilib quyidagi xalqaro hujjatlarni ko‘rsatish mumkin:
– Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti tomonidan 1997 yil 21 noyabrda qabul qilingan Xalqaro tijorat bitimlarida xorijiy davlatlar mansabdor shaxslarini sotib olishga qarshi kurash to‘g‘risidagi konvensiya;
– Evropa Kengashi Vazirlar Qo‘mitasi tomonidan 1999 yil 27 yanvarda qabul qilingan Korrupsiya uchun jinoiy javobgarlik;
– Fuqarolik-huquqiy javobgarlik to‘g‘risidagi konvensiyalar;
– Afrika Ittifoqining korrupsiyaning oldini olish va unga qarshi kurash to‘g‘risidagi 2003 yil 12 iyuldagi konvensiyasi;
– Birlashgan Millatlar Tashkilotining Transmilliy uyushgan jinoyatchilikka hamda korrupsiyaga qarshi kurash konvensiyasi (Nyu-York, 2003 yil 31 oktyabr).
BMT korrupsiyaga qarshi kurashish davlatning majburiyati va uni samarali bajarish uchun keng qamrovli choralar qo‘llanilishi lozim, deb hisoblaydi. MDH doirasida esa, unga azo davlatlar Parlamentlararo assambleyasi tomonidan Korrup­siyaga qarshi siyosatning qonunchilik asoslari to‘g‘risidagi model qonun qabul qilingan (2003 yil 15 noyabrdagi 22-15-qaror).
O‘zbekiston Respublikasi Birlashgan Millatlar tashkilotining Korrupsiyaga qarshi konvensiyasiga 2008 yil 7 iyuldagi O‘RQ-158-sonli Qonuni bilan qo‘shilgan bo‘lib, ushbu Qonunga muvofiq O‘zbekiston Respublikasining Bosh prokuraturasi, Ichki ishlar vazirligi, Milliy xavfsizlik xizmati va Adliya vazirligi korrupsiyaning oldini olish bo‘yicha aniq chora-tadbirlar ishlab chiqish va ularni amalga oshirishda boshqa Ishtirokchi-davlatlarga yordam ko‘rsatishi mumkin bo‘lgan organlar sifatida belgilab qo‘yilgan. Ushbu Konvensiyada nazarda tutilgan va korrupsiya sifatida etirof etilishi mumkin bo‘lgan qilmishlar O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat Kodeksining bir qator moddalari bilan jinoiy qilmish sifatida taqib qilinadi.
O‘zbekiston Respublikasi Birlashgan Millatlar Tashkilotining Korrupsiyaga qarshi konvensiyasiga (Nyu-York, 2003 yil 31 oktyabr) quyidagi bildirishlar, bayonotlar va shartlar bilan qo‘shilgan:
1) Konvensiya 6-moddasining 3-bandi bo‘yicha: «O‘zbekiston Respublikasi shuni bildiradiki, O‘zbekiston Respublikasining Bosh prokuraturasi, Ichki ishlar vazirligi, Milliy xavfsizlik xizmati va Adliya vazirligi korrupsiyaning oldini olish bo‘yicha aniq chora-tadbirlar ishlab chiqish va ularni amalga oshirishda boshqa Ishtirokchi-davlatlarga yordam ko‘rsatishi mumkin bo‘lgan organlar sifatida belgilangan»;
2) Konvensiya 42-moddasining 1 va 3-bandlari bo‘yicha: «O‘zbekiston Respublikasi shuni bayon qiladiki, 15—19, 21, 22-moddalarda, 23-moddaning 1-bandida, 24, 25, 27-moddalarda nazarda tutilgan qilmishlar milliy qonunchilikka muvofiq jinoiy jazolanadigan qilmishlardir va ularga nisbatan O‘zbekiston Respublikasining yurisdiksiyasi tatbiq etiladi»¹;
3) Konvensiya 44-moddasining 6-bandi bo‘yicha: «O‘zbekiston Respublikasi Konvensiya 44-moddasi 6-bandining «a» kichik bandiga muvofiq shuni bildiradiki, u ushbu Konvensiyadan korrupsiya jinoyatlari sodir etgan shaxslarni tutib topshirish masalalarida ushbu Konvensiyaning boshqa Ishtirokchi-davlatlari bilan o‘zarolik asosida hamkorlik qilish uchun huquqiy asos sifatida foydalanadi»;
4) Konvensiyaning 46-moddasi bo‘yicha:
a) 13-band. «O‘zbekiston Respublikasi shuni bildiradiki, O‘zbekiston Respublikasining Bosh prokuraturasi o‘zaro huquqiy yordam ko‘rsatish to‘g‘risidagi iltimoslarni olish va bajarish yoki bunday iltimoslarni bajarish uchun O‘zbekiston Respublikasining boshqa vakolatli organlariga yuborishga javobgar bo‘lgan markaziy organdir»;
b) 14-band. «O‘zbekiston Respublikasi shuni bildiradiki, o‘zaro huquqiy yordam to‘g‘risidagi iltimoslarni yuborishda o‘zbek, rus va ingliz tillari maqbul tillar sifatida belgilangan»;
5) Konvensiyaning 66-moddasi bo‘yicha: «O‘zbekiston Respublikasi Konvensiya 66-moddasining 3-bandiga muvofiq shuni bayon qiladiki, u o‘zini Konvensiya 66-moddasi 2-bandining qoidalariga bog‘liq deb hisoblamaydi»².