O`quv materiallari

 

 

2-rasm. Strategik moliyaviy tahlil ob’ektlarining korxona strategik moliyaviy 

rivojlanish dominant sohalari kesimidagi tavsiya etilayotgan segmentatsiyasi 

 

Strategik  tahlil  oʻtkazish  asoslari  korxona  xoʻjalik  faoliyatiga  alohida 

omillarning  ta’siri  va  ularning  ishlab  turgan  muhiti  sharoitini  oʻrganishdan  tarkib 

topgan. Strategik  moliyaviy  tahlil  yoʻnalishlari  va  ob’ektlari  tarkibini  hisobga  olgan 

holda  uning  oʻrganish  predmeti  boʻlib  korxonaning  ishlab  turgan  moliyaviy  muhiti 

hisoblanadi. Korxonaning ishlab turgan moliyaviy muhiti deganda tashkilotga, uning 

moliyaviy  faoliyati  shakllari  va  natijalariga  ta’sir  etuvchi  shart-sharoitlar  va  omillar 

tizimi tushuniladi. 

Moliyaviy menejerlar 

malaka darajasi 

Moliyaviy qarorlar 

qabul qilishning 

axborot bazasi sifati 

va toʻliqligi 

Moliyaviy menejer-

larning zamonaviy 

texnik vositalar, 

rivojlangan moliyaviy 

texnologiyalar va ins-

trumentlardan foy-

dalanish

 darajasi 

Moliyaviy faoliyatni 

boshqarishning 

tashkiliy tuzilmalari 

samaradorligi 

Moliyaviy menejer-lar 

tashkiliy mada-niyat 

darajasi 

Toʻlovga layoqatlilik 

darajasi 

Moliyaviy 

barqarorlik darajasi 

Moliyaviy risklar va 

ularni 

neytrallashtirish 

samaradorligi 

darajasi 

Pul oqimlarining 

balanslilik va 

sinxronlik darajasi 

Moliyaviy inqiroz 

sharoitida moliya-

viy sogʻlomlashti-

rishni samarali 

amalga oshirish 

imkoniyati 

Xususiy 

kapitaldan 

foydalanish  

samaradorligi 

darajasi 

Aktivlardan 

foydalanish 

samaradorligi  

darajasi 

Investitsiya-

lardan foyda-

lanish samara-

dorlik darajasi 

Ichki 

manbalardan oʻz 

moliyaviy resurs-

larini shakl-

lantirish 

imkoniyati 

Tashqi 

manbalardan oʻz 

moliyaviy 

resurslarini shakl-

lantirish 

imkoniyati 

 

Qarz moliyaviy 

resurslarni jalb 

qilish imkoniyati 

STRATEGIK MOLIYAVIY TAHLIL OB’EKTLARI SEGMENTATSIYASI 

Korxonaning 

moliyaviy 

resurslarini 

shakllantirish 

imkoniyati 

Korxona moliyaviy 

resurslarini 

taqsimlash va 

foydalanish 

samaradorligi 

Korxona moliyaviy 

xavfsizligi darajasi 

Korxona moliyaviy 

faoliyatini boshqarish 

sifat darajasi 

---

67 

 

Moliyaviy  faoliyatni  amalga  oshirish  jarayonida  alohida  shart-sharoitlar  va 

omillar  ta’siri  tavsifi  bilan  bogʻliqlikda,  shuningdek  ularni  korxona  tomonidan 

nazorat  qilish  imkoniyatlariga  koʻra  ishlab  turgan  umumiy  moliyaviy  muhitning 

quyidagi alohida turlarini ajratib koʻrsatish mumkin: 

- bilvosita ta’sir etadigan tashqi moliyaviy muhit; 

- bevosita ta’sir koʻrsatuvchi tashqi moliyaviy muhit; 

- ichki moliyaviy muhit.  

Bilvosita  ta’sir  etadigan  tashqi  moliyaviy  muhit  uzoq  muddatli  davrda 

tashkilotga,  korxonaning  moliyaviy  faoliyati  shakllari  va  yoʻnalishlariga  ta’sir 

etuvchi  makrodarajada  yuzaga  keluvchi  shart-sharoitlar  va  omillar  tizimi  bilan 

tavsiflanadi.  Korxonaning  ular  ustidan  toʻgʻridan-toʻgʻri  nazoratni  amalga  oshirish 

imkoniyati mavjud emas. Tashqi moliyaviy muhitning bunday turi aniq bir korxonaga 

nisbatan  munosabati  boʻyicha  namoyon  boʻlishi  individual  xususiyatlari  bilan 

tavsiflanmaydi.  Bilvosita  ta’sir  etadigan  tashqi  moliyaviy  muhit  shart-sharoitlari 

shakllanishida  davlat  moliyaviy  siyosati  va  korxonalar  moliyaviy  faoliyatini  davlat 

tomonidan tartibga solish muhim rol oʻynaydi. 

Bevosita ta’sir koʻrsatuvchi tashqi moliyaviy muhit korxonaning kontragentlar 

bilan  moliyaviy  operatsiyalar  va  bitimlar  boʻyicha  moliyaviy  munosabatlari 

jarayonida  shakllanadigan,  tashkilotga,  uning  moliyaviy  faoliyat  shakllari  va 

natijalariga  ta’sir  etuvchi  shart-sharoitlar  va  omillar  tizimini  tavsiflaydi.  Bunda 

bevosita ta’sir koʻrsatuvchi tashqi moliyaviy muhit oʻzaro bogʻliq aloqalar jarayoniga 

ta’sir  koʻrsatishi  mumkin.  Bunday  kontragentlar  bilan  moliyaviy  faoliyat  boʻyicha 

samarali  moliyaviy  munosabatlarni  amalga  oshirish  korxona  uchun  ijobiy  boʻlgan 

tegishli shart-sharoitlar va omillar tizimini boshqarish imkonini beradi.   

Ichki moliyaviy muhit korxona rahbariyati va moliyaviy xizmat mutaxassislari 

bevosita  nazorati  ostida  boʻlgan  korxonaning  eng  yaxshi  natijalariga  erishishi 

maqsadida  moliyaviy  faoliyat  shakllari  va  ularni  tashkil  etishni  tanlashda  yuzaga 

keluvchi  shart-sharoitlar  va  omillar  tizimini  tavsiflaydi.  Ichki  moliyaviy  muhit 

korxonaning  strategik  davrda  qoʻyilgan  maqsad  va  vazifalariga  erishish  imkonini 

beruvchi moliyaviy imkoniyatlarni ham oʻz ichiga oladi. 

Strategik moliyaviy tahlilni amalga oshirish xususiyatlari nafaqat retrospektiv, 

shu  bilan  birga  alohida  omillar  va  shart-sharoitlar  mumkin  boʻlgan  oʻzgarishlari 

ta’sirini  hisobga  olgan  holda  korxona  moliyaviy  imkoniyatlari  istiqboldagi  holatini 

ham  koʻrsatib  beradi.  Bu  strategik  moliyaviy  tahlil  oʻtkazishning  uslubiy  apparat 

tomonidan tuzilgan maxsus metodlaridan foydalanish zaruriyatini koʻrsatadi (bunday 

maxsus  metodlar  analitik  tadqiqotning  toʻldirilgan  va  an’anaviy  metodlari  boʻlishi 

mumkin).  Strategik  moliyaviy  tahlil  asosiy  metodlari  tizimi  va  ularning  qoʻllanish 

sohasi quyidagi jadvalda aks ettirilgan (2-jadval). 

2-jadval  

Strategik moliyaviy tahlil asosiy metodlari tizimi va ularning qoʻllanish sohasi 

Strategik 

moliyaviy tahlil 

asosiy metodlari 

Metodlarning qoʻllanish sohasi 

Bilvosita ta’sir 

etadigan tashqi 

Bevosita ta’sir 

etadigan tashqi 

Ichki moliyaviy 

muhit omillari 

---

68 

 

moliyaviy muhit 

omillari tahlili 

moliyaviy muhit 

omillari tahlili 

tahlili 

SWOT-tahlil 

+ 

+ 

+ 

PEST-tahlil 

+