O`quv materiallari

Tovar 

bozorlari 

Moliyaviy 

bozorlar 

M

ol

iya

vi

y 

qa

ro

rl

ar

 

Inves

ti

tsi

on 

qa

ror

la

r 

Ope

ra

tsi

on 

q

ar

or

la

r 

Davlat 

Коrxonа 

M

ol

iya

vi

y 

qa

ro

rl

ar

 

Inves

ti

tsi

on 

qa

ror

la

r 

Ope

ra

tsi

on 

q

ar

or

la

r 

Pul mablag’lari 

Qimmatli qog

ʻ

ozlar, shartnomalar 

Re investitsiyalar 

Operatsiyalar bo

ʻ

yicha puloqimlari 

So

liq

lar

 

Investorlar 

---

37 

 

Moliyaviy  institutlarning  faoliyati  natijasida  nafaqat  pul  mablagʻlarining  bir 

qoʻldan boshqa qoʻlga oʻtishi, shu bilan birgalikda ulardan foydalanish muddatining 

oʻzgarishi ham yuz beradi. Barcha investorlar oʻz pul mablagʻlarini bir vaqtda talab 

qilmasligidan  kelib  chiqqan holda  moliyaviy  vositachilar  pul mablagʻlari  tushumini 

vaqt  boʻyicha  taqsimlashlari  ham  investor,  ham  korxonalar  uchun  ijobiy  ahamiyat 

kasb etadi. 

Shuningdek,  faqat  moliyaviy  institutlargina  koʻplab  investorlardan  koʻp 

miqdordagi mablagʻlarni oʻzlarida jamlash hisobiga korxonalarning katta miqdordagi 

moliyaviy talablarini qanoatlantirishga qodir boʻladilar. 

Xalqaro  valyuta  fondining  tasnifiga  koʻra  moliyaviy  institutlar  quyidagi 

tiplarga boʻlinadi: 

- markaziy bank; 

-  bank  institutlari,  ularga  tijorat  banklari,  investitsion  banklar  va  jamgʻarma 

banklari kiradi; 

-  ixtisoslashgan  moliyaviy  institutlar,  ya’ni  tiklanish  va  tarraqqiyot  banklari, 

sanoat banklari, shuningdek ipoteka banklari; 

-  nobank  moliya  institutlari  (sugʻurta  kompaniyalari,  pay  va  pensiya  fondlari, 

ijtimoiy sugʻurta boʻyicha fondlar); 

-  kvazibank  institutlari  (moliyaviy  va  investitsion  kompaniyalar,  kredit 

uyushmalari,  jamgʻarma  assotsiatsiyalari  va  boshqa  bank  qonunchiligi  asosida 

tartibga solinmaydigan faoliyat bilan shugʻullanuvchi tashkilotlar). 

Markaziy banklardan tashqari moliyaviy institutlarning yuqorida sanab oʻtilgan 

bircha  tiplari  institutsional  investorlar  hisoblanadi  va  ular  xoʻjalik  sub’ektlarini 

moliyalashtirishda toʻgʻridan-toʻgʻri yoki bilvosita qatnashishlari mumkin. 

Investorlardan  olingan  mablagʻlar  turli  xil  moddiy,  mehnat,  informatsion, 

intellektual  faoliyat  mahsulotlari  va  boshqa  resurslarga  sarflanadi.  Bu  resurslardan 

foydalanish  natijasida  tegishli  bozorlar  orqali  iste’molchilarga  sotiladigan  tovarlar 

yaratiladi.  Mahsulot va xizmatlarni sotishdan kelib tushgan pul mablagʻlari amalga 

oshirilgan  xarajatlar  qoplangandan  soʻng  korxona  oldida  moliyaviy  talabga  ega 

boʻlgan  kreditorlar,  davlat  va  mulkdorlarga  taqsimlanadi.  Oʻz  navbatida  erishilgan 

natijaning  bir  qismi  biznesni  yanada  rivojlantirishga  yoʻnaltiriladi,  ya’ni 

reinvestitsiya qilinadi. 

Moliyaviy  menejer bunday  munosabatlarda  muhim rol oʻynaydi. Oʻz faoliyat 

xususiyatidan  kelib  chiqqan  holda  korxona  va  turli  xil  investorlar,  moliyaviy 

institutlar, bozorning boshqa ishtirokchilari oʻrtasida “vositachilik” qiladi. 

Korxonalar faoliyatining toboro globallashuvi sharoitida jahon iqtisodiyotidagi 

oʻzgarishlar har bir oʻzgarish ular faoliyatiga oʻz ta’sirini koʻrsatmoqda. Korxonalar 

faoliyatining  tashqi  muhiti  uzluksiz  ravishda  kengayib  ham  murakkablashib 

bormoqda.  

Tashqi  muhitning  koʻrib  chiqilgan  elementlari,  ularning  belgilab  beruvchi 

omillari alohida korxona moliyaviy menejeri nazorat doirasida emas. Lekin shunday 

holatda  ham  u  tashqi  muhitdagi  oʻzgarishlarning  oʻz  korxonasiga  ta’sirini  toʻgʻri 

baholay  olishi  lozim.  Tashqi  muhitdagi  oʻzgarishlarga  ongli  tarzda  samarali  javob 

---

38 

 

qaytara  olish  bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  raqobatbardoshlikni  saqlab  qolishning 

muhim omili hisoblanadi.