O’quv materiallari

Islom va tasviriy san'at. Islom soyasi bor narsalarni chizishni man qildi. Chunki, musavvir asl qiyofa obrazni eslashi, tiklashi va boshqalarni shuni tomosha qilishga targ‘ib qilishga majbur bo‘lardi. Qolaversa, johiliyat davrida odamlar butlarga, rasmlarga sig‘inar edilar. Masjidlar va maqbaralarning bezagan soyali narsalar tasviridan holiligi, yagona Allohga intiluvchi g‘oyaning ramzi bo‘lgan minoralar me'morchiligi ham ana shu bilan izohlanadi. Islomda tomosha turlari hissiyotlarni shunchaki jo‘sh urdirish uchun emas, balki mo‘minlik, ermak va nag‘malardan poklovchi uyg‘unlik, hamohanglikni kashf etuvchi vositalar ramziga urg‘u berishdir. Hatto birgina oq-qora tasvirning o‘zi Sharq gilamlarining butun chiroyini ochib yuboradi. Ichga qarab tortilgan tafakkur chiziqlari nozik tasvir unsurlarini taqozo etadi. “Kufiy” va “Sulosi” usulidagi husnixatlarning naqshlarga aylanib ketishi shundan.

Yahudiylik – iudizm, isaviylik - xristianlikda chiziqlar vaqt o‘lchovi, tarixiy vaziyat bilan cheklangan. Masalan, xoch tasviri Isoning chormixlanishi holati ramzi. Xoch xamda chormix — o‘lchamli ikki chiziqning ustma-ust ko‘rinishidir. Xristianlik me'morchiligida svastika — xoch asosiy ramziy belgi bo‘lib, bu belgi islom me'morchiligida ham bor. Ammo u xoch-svastika shaklida emas, cheksizlik ko‘rinishidadir. Islom me'morchiligida chiziqlarning cheksizligi yaqqol ko‘zga tashlanadi. Islom musavvirlari voqyelikni estetik idrok etishda isaviylardan farqli o‘laroq o‘z yo‘llariga ega bo‘lib, chiziqlarga ham ilohiy bir go‘zallik baxsh etdilar, soyasiz san'atning miniatyura turini gullatib-yashnatdilar. Islom falsafasini ifodalagan miniatyuralar tasviriy san'atning alohida tadqiqot mavzusidir.