O’quv materiallari

Nazorat uchun savol va topshiriqlar

1. 
   Ijtimoiy-madaniy faoliyatning asosiy tamoyillari nimalardan iborat?
   
2. 
   Ijtimoiy-madaniy faoliyatning asosiy vazifalarini aytib bering.
   
3. 
   Ijtimoiy-madaniy faoliyat tadbirlarining о‘ziga xos xususiyatlarini ayting.
   
4. 
   Ommani tadbir katnashchisiga aylantirish uchun ijtimoiy-madaniy faoliyat xodimi qanday sifatlarga ega bо‘lishi darkor?
   

14-mavzu: Davlat, jamoat va boshqa ijtimoiy-madaniy faoliyat subekti sifatida.

Reja:

1.Milliy –ma’naviy tiklanish jarayonida davlat va jamoat tashkilotlarining roli

2. Davlat va jamoat tashkilotlarining aholi madaniyatini rivojlantirish bilan bog’liq faoliyatlari

3.Jamoat tashkilotlari ijtimoiy-madaniy faoliyatining o’ziga xos xususiyatlari
Tayanch sо‘z va iboralar

Xavaskorlik jamoalari, xalq ijodiyoti, jamoat tashkilotlari, madaniy ijodiyot, uchrashuv, oila kunlari, qiziquvchilar birlashmalari
Bozor iqtisodiyoti munosabatlariga о‘tish bosqichida davlat va jamoat tashkilotlarining ijtimoiy-madaniy faoliyatini yanada takaomillashtirish g‘oyat muxim amaliy axamiyatga molik bо‘lib, uni mustaqil о‘zbekiston Respublikasida amalga oshirilayotgan ulug‘vor ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy va madaniy о‘zgarishlar asosida amalga oshirilishi lozim. Zero, «Milliy davlatchiligimizni qayta tiklashda kо‘p asrlik beqiyos ma’naviy merosimiz, tarixu madaniyatimiz, dinu tilimiz, muqaddas urf-odatlarimizning yana qad rostlashida sezilarli qadamlar qо‘yildi. Milliy g‘ururimiz, oriyatimiz tiklanmoqda, qalbimizda asl vatanparvarlik tuyg‘ulari uyg‘onmoqda»^_.

Mamlakatimizda amlaga oshirilayotgan ma’naviy tiklanish jarayoni, xalqning madaniy xayotida kechayotgan isloxot rejalarini amalga oshirishda, jamoat tashkilotlarining faol ishtiroki zarurligini talab etmoqda. «Biz, - deb ta’kidlagan edilar Prezidentimiz I.A.Karimov, - fuqarolik jamiyatini qurishga intilmoqdamiz. Buning ma’nosi shuki, davlatimiz rivojlana borgan sari boshqaruvning turli xil vazifalarini bevosita xalqqa topshirish, ya’ni о‘zini о‘zi boshqarish organlarini yanada rivojlantirish demakdir»^_.

Milliy mustaqilligimiz dadil odimlayotgan xozirgi davrda davlat, iqtisodiyot, madaniyat va ijtimoiy ongning barcha bо‘g‘inlari orasidagi о‘zaro aloqadorlik va uzviy bog‘liqlikning amaliy axamiyatini e’tiborga olib, Ijtimoiy-madaniy faoliyatni kо‘tarishga katta e’tibor berilmoqda.

Zero, mamlakatimiz oldida turgan dolzarb ijtimoiy muammolarni xal qilishda jamoat tashkilotlari, fuqarolarning о‘zini-о‘zi boshqarish organlarining roli kattadir. Ayniqsa, maxalla muxim ijtimoiy bо‘g‘in xisoblanadi. Shu bois maxallalar faoliyatini xar jixatdan qо‘llab - quvvatlash, ularning moddiy ta’minotini mustaxkamlashga davlatimiz aloxida e’tibor bermoqda. Mamlakatimizda kechayotgan isloxotlarning tayanchi sanalgan maxallaning ijtimoiy xayotdagi о‘rni xaqida Prezidentimiz I.A.Karimov shunday yozadilar: «Jamoatchilik g‘oyalari, jamoa manfaatlarining birligi, kо‘pchilik fikrining ustunligiga asoslanish – jamiyatimizning muxim xususiyatidir. Shu bois jamiyatni demokratiyalash tizimida, uning aossiy qoidalarini, eng avvalo ijtimoiy adolatni rо‘yobga chiqarishda maxallaning roli g‘oyat kattadir. Xozirgi vaqtda oilalarning xaqiqiy moddiy axvolini, ularning ma’naviy va madaniy qiziqishlari doirasini maxalladan kо‘ra yaxshiroq biladigan boshqa tizim yо‘q. Maxalla xozir xalq ishonchini qozongan adolat maskani xamda axolini ijtimoiy qо‘llab - quvvatlash mexanizmi bо‘lib qoldi. U jamiyatimizda isloxtlarni amalga oshirishning ishonchli tayanchi va ta’sirchan vositasiga aylanishi darkor»^_.

Jamoat tashkilotlarining milliy mustaqillik sharoitida Ijtimoiy-madaniy faoliyatni rivojlantirishga yо‘naltirilgan faoliyatlarining asosiy maqsadi va vazifalari Prezidentimiz asarlarida^_ mukammal bayon etilgan bо‘lib, bu fikrlar davlat va millat kelajagini belgilovchi ilg‘or g‘oyalarni о‘zida mujassamlashtirgan.

Ijtimoiy-madaniy faoliyatning rivojlanishida jamoat tashkilotlarining roli masalasi kо‘pgina о‘zbek olilmari tomonidan falsafa, sotsiologiya, pedagogika va madaniyatshunoslik nuqtai nazaridan о‘rganilgan.

Davlat va jamoat tashkilotlarining Ijtimoiy-madaniy faoliyatlari bevosita axoli ma’naviy extiyojlarini qondirish bilan bog‘liq bо‘lib, turli-tuman shaklda voqe bо‘lishi bilan xarakterlanadi. Ijtimoiy-madaniy faoliyat quyidagi umumiy jixatlari bilan ajralib turadi:

a) u faqatgina ustun rivojlangan madaniy faoliyatga borib taqalishi mumkin emas;

b) faolyat mazmuni va natijalari madaniy faoliyatning yetakchi tamoyili xisoblanadi;

v) madaniy qadriyatlar yaratish va ommalashtirish ijodiy jarayon bо‘lib, unda sustgarchilikka yо‘l qо‘yilmaydi. Ijtimoiy-madaniy faoliyat о‘z tabiatiga kо‘ra kommunikativ faoliyat xisoblanadi.

Ijtimoiy-madaniy faoliyat – bu jamoa miqyosidagi ijodiy jarayon sifatida namoyon bо‘ladi. Qishloqlardagi jamoat tashkilotlari esa shaxsni madaniy faoliyatga jalb etishga yо‘naltiruvchi Ijtimoiy-madaniy faoliyatga nisbatan bunday yondashuvning asosiy xususiyati shundaki, madaniy faoliyatda subekt sifatida jamoat faoliyatining namoyondasi xisoblanuvchi aloxida shaxs emas, balki jamoa, birlashma, madaniy uyushma yoki kneg xalq ommasi о‘rtasida ma’naviy faoliyat olib boruvchi jamoat tashkilotlari belgilanadi. Ayni paytda jamoat tashkilotlari faoliyatining samaradorligi ular bilan individual ijodiy faoliyat birligiga bog‘liqligini xam xisobga olish zarur.

Qishloq madaniyati turli shakl va kо‘rinishlarga ega bо‘ladi. Ayrim tadqiqotchilar subekt-obekt munosabatlarini faoliyat turlarini guruxlash uchun qabul qilsalar, ba’zi olimlar madaniy qadriyatlarni yaratish, taqsimlash va ommalashtirishni tasniflaydi. Ular belgilar miqdoriga kо‘ra faoliyatning maxsuldor va nomaxsul turlarini ajratadilar. Guruxlashtirish mezoni sifatida esa madaniy qadriyatlarni targ‘ib etish vositalari nashriyot, radio, televideniye yoki madaniy faoliyatni tashkil etuvchi institutlar belgilab olinadi^_.

Ijtimoiy-madaniy faoliyatni tashkil etilishini shaklga kо‘ra xam tasniflash mumkin: jamoa va individual madaniy faoliyat. Madaniy faoliyat subekt xususiyatlariga kо‘ra individ, gurux, uyushma, jamoa tashkilotlari faoliyati kabi turlarga bо‘linadi. Madaniy faoliyatni amalga oshiradigan guruxlar tabiatiga kо‘ra u oilaviy, xizmatdoshlar va boshqa turlarga bо‘linadi.

Ijtimoiy-madaniy faoliyat turlari xamda ularni tashkil etish shakllari tasnifi xususida tо‘xtlaganda ta’kidlash joizki, madaniy faoliyatning shaxsiy va institut shakllarida ijodiy saloxiyat bir xil darajada amalga oshishi mumkin emas. Ijodiy reja mazmuniga muvofiq faoliyatning u yoki bu shakli belgilab olinadi. Jamiyatda demokratiyalash jarayoni kechayotgan xozirgi bosqichda madaniy faoliyatni rivojlantirishning tashkiliy (institutlar darajasida) xada shaxsiy shakllari keng ommalashib bormoqda.

Ijtimoiy-madaniy faoliyat ishtirok etuvchi subektlar tabiatiga kо‘ra individual, guruxli va ommaviy kabi shakllarga ajratiladi. Ijtimoiy-madaniy faoliyatning xar bir turiga muayyan shakl mos keladi. о‘qish, amaliy san’at asarlari bilan tanishish san’at asarlarini umumlashtirishning individual shakli xisoblanadi. Badiiy ijrochiilk, turizm va xavaskorlik ijodiy birlashmalari badiiy qadriyatlarni ommalashtirishning guruxli shakli xisoblansa, spektakllar, filmlar, konsertlar tomosha qilish va bayramlarda ishtirok etish madaniy faoliyatning yuqorida bayon qilib о‘tilgan individual, guruxli va ommaviy shakllari muayyan madaniy an’analarning uyg‘unligini nazarda tutadi.

Davlat va jamoat tashkilotlarining ijodiy qobiliyatini rivojlantirish, tarbiyaviy ishlarni olib borish va dam olishni tashkil etish kabi vazifalarni aloxida ajratib kо‘rsatish zarur. Chunki madaniy faoliyatning mazkur yо‘nalishlari qishloq ma’naviy xayotida muxim axamiyat kasb etadi. Qishloq jamoat tashkilotlari pedagogik tizim sifatida xalqqa eng yaqin turuvchi bо‘g‘in xisoblanadi. Ular faoliyati orqali axolining madaniy va ma’naviy saviyasi о‘sib boradi. Natijada axoli о‘zinining ijodiy saloxiyatini rivojlantirish imkoniyatiga ega bо‘ladi.

Davlat va jamoat tashkilotlarining xar biri о‘ziga xos xususiyatlarga ega bо‘lsalarda, ular о‘zaro aloqadorlikda ish olib boradilar. Ularning faoliyatidagi mushtaraklik maqsadning umumiyligida (xuquqiy demokratik davlat qurishda ishtirok etish, qishloq madaniyatini davlat qurishda ishtirok etish, qishloq madaniyatini rivojlantirish), vazifa va mazmunning mushtarakligida namoyon bо‘ladi. Xar bir tashkilotning о‘ziga xos xususiyati esa tarbiyaning muayyan shakli, uslub va vositasini qо‘llashda kо‘zga tashlanadi. Qishloqda axoli estetik extiyojini qondiruvchi Ijtimoiy-madaniy faoliyatning turli-tuman shakllaridan, xususan, ridioeshittirish, telekо‘rsatuv, kino, fan va madaniyat arboblari bilan uchrashuv, suxbat, maslaxat va boshqalardan foydalanish imkoniyatlari mavjud.

Axborot manbalari tizimida rо‘znoma, radio va televideniye asosiy о‘rinni egallaydi. Jamoat tashkilotlari tomonidan о‘tkaziladigan tadbirlar axborot manbalari orasida oltinchi о‘rinni egallaydi. Ta’kidlash lozimki, mazkur tadqiqotning dastlabki bosqichi о‘zbekiston Respublikasi mustaqilligi e’lon qilinishi arafasida olib borildi. Tabiiyki, kо‘p yillik mafkuraviy qullikda yashagan xalqimiz madaniy xayoti xam о‘sha davrda shо‘rolar siyosati iskanjasida edi. Bunday inqirozli vaziyat qishloq axolisi madaniy faoliyatining turlari va manbalariga nisbatan bо‘lgan munosabatlarida xam о‘z ifodasini topgan.

Davlat va jamoat tashkilotlarining diqqat markazida, asosan moddiy ishlab chiqarish masalalari ustivor axamiyat kasb etgani xolda qishloq madaniyatini rifojlantirish muammolariga (garchi qishloq axolisi uchun ularning zarurligi ta’kidlab turilsada) kam axamiyat berib kelinganligini kо‘rsatdi. Qishloq mexnatkashlarining e’tirof etishlaricha, madaniy faoliyatning, asosan xalq ijodiyoti, professional xamda xavaskor jamoalarning chiqishini tashkil etish kabi turlariga katta e’tibor berilib, shundan sо‘nggina ishlab chiqarish va texnika targ‘ibotiga axamiyat berib kelingan. Lekin qishloq axolisi madaniy faoliyatning boshqa shakl va uslublariga nisbatan befarq emas. Madaniy faoliyatning mavzuli kechalar, savol-javob kechalari, mutaxassislar kuni bayram, marosim kabi shakllari xam samaralidir.

Jamoat tashkilotlarining Ijtimoiy-madaniy faoliyatlari muammosiga bag‘ishlangan nazariy manbalar xamda Uzbekiston Respublikasi xukumatining ma’naviyat va madaniyatni rivojlantirish borasidagi xujjatlarini о‘rganish asosida olib borilgan tadqiqotlar davlat va jamoat tashkilotlarining ijtimoiy-madaniy faoliyatni rivojlantirish borasida faoliyatlarning uslubiy tizimini ishlab chiqishda muxim nazariy axamiyat kasb etdi.

Qishloq madaniyatini rivojlantirish maqsadida ish olib boruvchi jamoat tashkilotlari faoliyatining uslubiy tizimi madaniy faoliyat subekti; madany faoliyatning shakl va turlari; madaniy faoliyat ijtimoiy tashkilotlarining о‘zaro aloqasi; madaniy faoliyatni rejalashtirish xamda dasturlashtirish predmeti kabi uzvlardan tarkib topadi.

Davlat va jamoat tashkilotlarining axoli madaniyatini rivojlantirish bilan bog‘liq faoliyatlari tizimi – bu qishloqda madaniyatning shakllanishi, saqlanishi va mustaxkamlanishiga qaratilgan tadbirlar majmuasidir. Davlat va jamoat tashkilotlari, shuningdek, axolining madaniyatini rivojlantirishdagi yuqori ijtimoiy faolligiga erishish mazkur tizimning asosiy vazifasi xisoblanadi. Ushbu vazifa tashkiliy, ijtimoiy vaa iqtisodiy tadbirlar majmuasidan iborat jarayon bо‘lib, davlat, xо‘jalik va jamoat tashkilotlarining о‘zaro xamkorlikdagi faoliyatlari orqali amalga oshiriladi.

Tizim tarkibiga quyidagi komponentlar kiradi:

1. Davlat va jamoat tashkilotlarining qishloq ma’naviy madaniyatini rivojlantirish borasidagi faoliyatlari.

2. Davlat va jamoat tashkilotlarining moddiy о‘zgartiruvchanlik va yarnatuvchanlik borasidagi madaniy faoliyatlari.

Aholi madaniyatini rivojlantirishning rejalashtirilayotgan darajasiga erishish butun axoli va xar bir shaxs madaniy saviyasining о‘sishi bilan bevosita bog‘liqdir. Tizimni ishlab chiqishda jamoat tashkilotlarining qishloqda olib borayotgan madaniy faoliyatlarining xozirgi xolatini taxlil etish, qishloqdagi moddiy-madaniy va sport-sog‘lomlashtirish muassasalari miqdorini aniqlash xamda sotsiologik tadqiqotlar olib borish nazariy asos bо‘lib xizmat qiladi.

Hozirgi paytda qishloq turmush tarzini rivojlantirishga yо‘naltirilgan madaniy faoliyat tizimini ishlab chiqish muxim amaliy axamiyat kasb etadi. Jamiyat a’zolarining madaniy rivojlanishga bо‘lgan talablari va shaxsning ma’naviy komillikka bо‘lgan extiyojlarini qondirish mazkur tizimning asosiy vazifasi xisoblanadi. Bu orqali madaniy faoliyat tizimida jamoat tashkilotlari faoliyatlarining samaradorligini oshirish, moddiy madaniyat yodgorliklari zaxirasini boyitish, madaniyat xodimlari va muassasalarini tashkil etish mumkin bо‘ladi. Tizimning maqsadi jamoat tashkilotlari, aloxida shaxs va butun qishloq axolisining madaniy faoliyatini oshirishdan iboratdir. Jamoat tashkilotlari madaniy faoliyatlarining mazkur tizimdagi predmeti madaniy qadriyatlar, ya’ni ma’naviy boyliklarni bunyod etish va о‘zlashtirish, saqlash va targ‘ib etishni о‘z ichiga oladi.

Bozor munosabatlariga о‘tish bosqichi axoli madaniyatining rivojlanishini rejalashtirishda, dasturlash xamda yangicha yondashuvni joriy qilishni talab etadi. Chunki busiz ijtimoiy va madaniy jarayonlarni boshqarish mumkin emas.

Jamoat tashkilotlarining qishloq madaniyatini rivojlantirishdagi ishtiroki tizimini ishlab chiqish tajribasi quyidagilarga asoslanadi:

a) О‘zbekiston Respublikasi mustaqilligi e’lon qilinishi arafasida qishloqda madaniy faoliyatning mavjud xolati;

b) Mustaqil О‘zbekistonning yangi sharoitda yuzaga kelgan madaniy faoliyat imkoniyatlari;

v) Qishloq axolisining madaniy-ma’naviy extiyojlarini qondirishning yangi usul va zaxiralari mavjudligi.

Davlat va jamoat tashkilotlari Ijtimoiy-madaniy faoliyatlarini tashkil etish uchun uning tizimiy meyorlari aniqlandi:

1) qishloq axolisining u yoki bu madaniy tadbirlarga jalb etilganligi;

2) u yoki bu turga mansub madaniy faoliyatning izchilligi;

3) bо‘sh vaqtni kо‘ngilliо‘tkazishning miqdoriy va sifat kо‘rsatkichlar.

Davlat va jamoat tashkilotlarining mdaniy faoliyatlari mazmuni xar bir kishi о‘zining bо‘sh vaqtida tadbir va mashg‘ulotlarning muayyan bir turini tanlashi uchun keng imkoniyatlar yaratadi. U shaxs rivojida bir xillik va meyoriylikni nazarda tutmaydi. Faqatgina muayyan tadbirni tanlash erkinligi shaxs ma’naviyatining izchil rivojlanishini belgilab beradi. Davlat va jamoat tashkilotlarining madaniy faoliyatlari о‘z mazmuniga kо‘ra axolining umumiy madaniy extiyojlarini qondirishga qaratilgan bо‘lib, quyidagilarni xisobga oladi:

a) umumiy madaniy extiyojlarnig rivojlanish istiqbollari;

b) axolining madaniyat soxasidagi ijodiy faoliyatlari uchun yetarli sharoit yaratish.

Davlat va jamoat tashkilotlari Ijtimoiy-madaniy faoliyatlarining turlarini yaxlitlashtirgan xolda ikki guruxga ajratish mumkin:

1. Faoliyat vaqti va shaklini shaxsning о‘zi tanlaydigan madaniy faoliyatning uy turi.

2. Klub, kutubxona, muzey, kо‘rgazma va boshqa Ijtimoiy-madaniy muassasalarda amalga oshiriladigan uydan tashqaridagi faoliyat turi.

Davlat va jamoat tashkilotlarining mazkur tadbirlarni amalga oshirishga yо‘naltirilgan faoliyatlari uning samaradorligini muntazam ravishda oshiirshni nazarda tutib, xamorlikda ishlashga qaratilgan.

Bugungi kunda Respublikamizda davlat va jamoat tashkilotlari tarkibi shakllanib, faoliyat kо‘rsatmoqda. Uning asosiy turlari:

- jamoat tashkilotlari (kasaba uyushmalari, partiyalar, ijodiy uyushmalar, jamg‘armalar va boshqalar);

- xalq xavaskorlik jamoalari, maxalla qо‘mitalari va b.

davlat va jamoat tashkilotlarining Ijtimoiy-madaniy ishlarini rivojlantirish borasidagi madaniy faoliyatlari tizimi mazmunini ishlab chiqishda quyidagi omillar asos qilib olinadi:

a) Respublikamizda axoli barcha qatlamlarini ma’naviyat va madaniyatni rivojlantirishga keng jalb etish; demokratiya jarayonlarini jadallashtirish, turg‘unlik davri qoldiqlarini bartaraf etish; milliy madaniyatni, ma’naviy qadriyatlarni tiklash va rivojlantirish ishlari olib borilayotganligi, Vatanga sodiqlik, el-yurtga muxabbat, yuksak ma’naviylik sifatlarini shakllantirgan о‘z xarakati va qarorlariga javob bera oladigan faol fuqaro pozitsiyasida turuvchi kishini siyosiy madaniyatli shaxs deb xisoblash mumkin.

Davlat va jamoat tashkilotlarining faoliyatlari xam shaxsda xuddi shu sifatlarni tarbiyalashga qaratilgan. Bunday faoliyat samaradoriligi nafaqat amalga oshirilgan tadbirlar miqdori va sifatiga kо‘ra, balki ularni kim tashkil etganligi xamda amalga oshirganligi, shuningdek, ularda axolining ishtirok etshi darajasiga ularda axolining ishtirok etshi darajasiga kо‘ra xam baxolanadi.

b) umumaxamiyatga molik vazifalarni xal etshiga qaratilgan xalq ijodiyotini rivojlantirish maqsadga muvofiqligi; davlat va jamoat tashkilotlarining ijtimoiy-madaniy faoliyatga tо‘g‘ri pedagogik raxbarlik qila olishi buning asosiy zamini xisoblanadi. Pedagogik rahbarlik vaziyatni, bilim va kо‘nikmalarni oqilona uyg‘unlashtirishni nazarda tutadi. Davlat va jamoat tashkilotlari alq о‘rtasida amalga oshiriladigan ma’naviy-ma’rifiy muloqotlar asosida shaxsning siyosiy va ijtimoiy faolligini oshiruvchi vositaga aylanadi, shuningdek, jamiyat tafakkurining shakllanishida xam faol ishtirok etadi.

v) hozirgi davrda qaxvaxonalar, videosalonlar, studiyalar, о‘yin xonalari musiqa va sport anjomlarini ijaraga berish. Oilaviy tantanalarni о‘tkazish bо‘limlarini tashkil etish orqali axolining pullik xizmatga bо‘lgan talabini qondirish mumkinligi.

g) bozor iqtisodiyoti sharoiti va munosabatlari madaniyati moddiy-texnika salohiyatini rivojlantirish hamda mustahkamlashda maxalliy korxonalar yordamida va xomiylar kо‘magidan kengroq foydalanishni talab qilayotganligi.

Davlat va jamoat tashkilotlari о‘z madaniy-ijodiy faoliyatlarini dam olish vaqtida amalga oshiradilar. Dam olish faoliyati о‘z navbatida shaxsnig mustaqil ijodiy saloxiyatining amalga oshishiga kо‘mak beradi, shuning uchun ham u qiziqarli, aqliy va ruhiy jihatdan boy bо‘lishi lozim.

Shu jihati bilan u xavaskorlik ijodiyotidan farqlanadi va keng xalq ommasini о‘ziga jalb qiladi. Ijtimoiy-madaniy muassasalar qoshida va ulardan tashqarida badiiy uyushmalar, kolleksioner va texnik ijodkorlar jamiyatlari, oilaviy xamda о‘smirlar sport klublari va birlashmalari tashkil etilib, faoliyat kо‘rsatadi. Ushbu ijodiy birlashmalar faoliyati xalqning qiziqarli tadbir xamda muloqotga bо‘lgan extiyojlari asosida yuzaga kelgan.

Davlat va jamoat tashkilotlarining tarbiyaviy saloxiyatlari xalq ommasi xayotini demokratiyalash vazifalarini о‘z zimmalariga olishlarida namoyon bо‘ladi. Bu esa siyosiy, axloqiy, iqtisodiy, huquqiy madaniyatni о‘zlashtirish, ijtimoiy faollik samaradorligini oshirish, aholiga bilim hamda kо‘nikmalarni chuqur egallash imkoniyatini beradi.

Jamiyat hayotini demokratiyalash jarayonida ijtimoiy adolat tamoyillarining tadbiq etilishi va mustaxkamlanishiga alohida e’tibor berilmoqda. Adolat – bu ahloq va huquq tushunchasidir. Ijtimoiy ong va axloqiy tafakkur ijtimoiy adolat yordaida kishilar xulqining ijtimoiy axamiyatga molik jixatlarini, ijtimoiy siyosat moxiyati xamda jarayonlarini о‘zida aks ettiradi.

Davlat va jamoat tashkilotlari madaniy faoliyatlar tizimini tavsiflashda sotsiologik tadqiqot natijalariga tayanish muhim ahamiyatga ega. Tadqiqot qishloq hayotida mahalla qо‘mitalari mavqeining oshib borayotganligini kо‘rsatdi. Bu esa 36,2 foiz sо‘raluvchilarning javoblarida о‘z aksini topdi.

Tadqiqot natijalariga kо‘ra mahalla qо‘mitalarining va о‘z-о‘zini boshqarish idoralarining yetakchi mavqega egaligi aniqlandi. Mahalla qо‘mitalari aholi bо‘sh vaqtining kо‘ngilli о‘tishiga muxim ta’sir kо‘rsatadilar (24,3 foiz); kishilar о‘rtasidagi dо‘stlik va hamkorlikni mustahkamlashga katta xissa qо‘shadilar (25,8 foiz)% xasharlar, shanbaliklar, yordam kо‘rsatishlarni amalga oshirishda kо‘maklashadilar (39,6 foiz).

Kishilar о‘rtasidagi dо‘stlik va hamkorlikni mustahkamlashda mahalla qо‘mitalaridan sо‘ng kasaba uyushmalari, jamoa xо‘jaliklari boshqaruvi rahbarlari, qishloq kengashlari katta hissa qо‘shadilar.

Davlat va jamoat tashkilotlari qishloqdagi barcha madaniy-ommaviy tadbirlarni madaniyat uylari va saroylari orqali amalga oshiradi.

Klub jamoat tashkilotlari bilan о‘zaro hamkorlikda ish olib borib, ular faoliyatini muvofiqlashtiruvchi manbaga aylanadi, ular bilan birgalikda Ijtimoiy-madaniy muassasalar о‘z faoliyatini quyidagi shakllarda tashkil etish imkoniyatiga ega bо‘ladi:

- qishloq madaniyatini rivojlantirish, sog‘lom turmush tarzi, ekologik tarbiya, huquqiy madaniyat va boshqa dolzarb masalalar yuzasidan jamoat fikri minbari vazifasini bajarish.

Urf-odat va an’analar hech kimni befarq qoldirmaydi.xalq udumlarining tiklanishi, mustahkamlanishi va rivojlanishi jamoat tashkilotlari faoliyatidagi katta ijtimoiy masala hisoblanadi. Udum va an’analar muxim estetik tarbiya vositasi bо‘lib, xalqimizning milliy qadriyatlarni ulug‘lash g‘oyasini mustahkamlaydi, ahloqiy sifatlarni shakllantiradi.

Xulosa qilib aytsak, madaniyat kishilarning ijtimoiy yaratuvchanlik jarayonidagi ishtirokining meyori hamda shaxs ijodiy salohiyatini faollashtirish vositasi hisoblanadi. Madaniyat ijodiy faoliyat sifatida kо‘pgina bilim va tajribalarni egallashni, ulardan faoliyatning turli shakllaridan samarali foydalanishni nazarda tutadi.

О‘zbekiston ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotining yangi sharoitida siyosiy madaniyat ijodiy faoliyat sifatida tushuniladi va bu faoliyat natijasi mintaqaviy barqarorlik va xalqaro hamkorlikni, respublikamizning siyosiy va iqtisodiy mustaqilligini mustahkamlash, huquqiy-demokratik davlatni barpo etishdan iborat.

Madaniyat tarkibini taxlil etish davlat va jamoat tashkilotlarining madaniyatini rivojlantirish borasidagi faoliyatlarining asosiy yо‘nalishlari xamda mazmunini aniqlash imkoniyatini beradi:

1. Madaniyat inson ijodiy faoliyatining о‘ziga xos kо‘rinishi sifatida ijtimoiy uyushmalar, jamiyat, jamoa, shaxs tomonidan amalga oshiriladi.

2. Madaniyat о‘z tarkibiga kishilar moddiy xamda ma’anviy faoliyatlari va uning natijalarini qamrab oladi. Bundan tashqari, uning siyosiy, xuquqiy, ekologik, mexnat, maishiy va turmush, jismoniy tarbiya madaniyatlari kabi tarkibiy uzvlari ajratiladi. Madaniyatning mazkur turlari tushunchalarining birligi. Ularning jamiyat va shaxs umumiy madaniyatini tashkil etishlarida, shu bilan birga xar biri aloxida tarzda ijodiy faoliyatni va uning natijalarini ifodalashlarida namoyon bо‘ladi.

3. Kо‘rib о‘tilgan xar bir madaniyatdagi ijodiy faoliyatda quyidagilar farq qiladi: ma’lum ijtimoiy va siyosiy xodisa yuzasidan bilimlarni egallash, ularni mushoxada va qayta ishlash jarayoni va nixoyat, mazkur madaniyatni rivojlantirishda faol ishtirok etish.

Madaniyatning moxiyati, tarkibi xamda turlarini tadqiq etishga bunday yondashuv jamoat tashkilotlarining qishloq madaniyatini rivojlantirishdagi ishtirokining о‘ziga xos uslubi va meyorlarini ochib berish imkoniyatini berdi.

О‘zbekiston Respublikasida jamoat tashkilotlari xamda fuqarolarning ijtimoiy-siyosiy jarayonlarda «siyosiy partiyalar, birlashmalar, kasaba uyushmalari, yoshlar tashkilotlari, turli xil xayriya va ijodiy jamg‘armalar hamda uyushmalarda»^_ ishtirokini yanada kuchaytirish, ularning davlat oldidagi mavqeini mustaxkamlash vazifasi qо‘yilmoqda.

Jamoat tashkilotlarining Ijtimoiy-madaniy faoliyatlarining xususiyatlari quyidagilardan iborat:

a) ushbu faoliyatning maqsadi shaxsda muayyan hususiyat hamda sifatlarni tarbiyalashdan iboratdir;

b) kishilar о‘rtasidagi muloqot jarayonida g‘oyalar, malaka va bilimlar almashinuvi mazkur faoliyat vositasi hisoblanadi;

v) jamoat tashkilotlari faoliyati yoki individual faoliyat madaniy faoliyatni amalga oshirish usulidir.

Davlat va jamoat tashkilotlarining axoli ma’naviy extiyojlarini qondirish bilan bog‘liq madaniy faoliyatlari xilma-xil bо‘lishi bilan ir qatorda unga quyidagi umumiy jixatlar xam xosdir:

a) u faqatgina bir ustuvor madaniyatga tayanishi mumkin emas;

b) faoliyat mazmuni va natijalari madaniy faoliyat mezonlari hisoblanadi;

v) madaniy faoliyat mezonlarini ishlab chiqish va foydalanish sustgarchilikka yо‘l qо‘yilmaydigan ijodiy jarayondir.

Qishloqda madaniy faoliyat о‘zining turlari va shakllariga kо‘ra farqlanadi. Madaniy faoliyat shakllarini ularning tashkil etilish tavsifiga kо‘ra jamoaviy va individual; madaniy faoliyat subekti tavsifiga kо‘ra individ, gurux, uyushma, jamoat tashkilotlari; madaniy faoliyat olib borilayotgan gurux turiga kо‘ra esa oilaviy, xizmatdagi dо‘stlar va boshqa turlarga bо‘lib tasniflash mumkin.

Jamiyatni demokratiyalashning hozirgi bosqichida madaniy faoliyat taraqqiyoti uyushgan (tashkilotlar darajasiga) xamda shaxsiy shakllarda amalga oshiriladi.

Aholi madaniyatini rivojlantirishda yuqori kо‘rsatkichlarga erishish jamoat tashkilotlari, ijtimoiy-madaniy muassasalar va boshqa tashkilotlarning eng oliy vazifasi hisoblanadi. Bu vazifani xal etishning yо‘llaridan biri jamoat tashkilotlarining madaniyatni rivojlantirish borasidagi faoliyatlarini boshqarishni takomillashtirish va ilmiy yondoshishdan iborat bо‘lishi mumkin.

Davlat va jamoat tashkilotlarining qishloq madaniyatini rivojlantirish yо‘nalishidagi faoliyatlari tizimi о‘zining maqsadi, vazifalari va mazmunini amalga oshirishning eng samarali vositalaridan biri-muloqotdir. Muloqot bizning nuqtai nazarimizda uslubiy tizimning muxim belgisi, milliy madaniyatni rivojlantirishning qadimiy vositasi, о‘zbek xalq pedagogikasining yetaksi unsurlaridan biri sifatida olib kо‘rildi.

Muloqot tavsifi ommaviy axborot vositalari (telekо‘rsatuvlar, radioeshittirishlar), havaskorlik ijodiyoti, bayramlar. Sayllar bevosita ta’sir kо‘rsatadi. Davlat va jamoat tashkilotlari muloqotning mashhur kishilar bilan uchrashuv, oila kunlari, qiziquvchilar birlashmalari kabi shakllaridan foydalaniladilar.