O’quv materiallari ma’ruzalar matni mavzu-1: Kirish. Kursning vazifasi. Quyosh elementlarining xalq xo’jaligida qo’llanilishi. Quyosh nurlanishi. Reja

6.1-rasm. MDP yoki MOP hosil qilingan fotoelementlarda elektron-kovaklar fotogenerasiyasi

6.1-jadval. Metallarning potensiallar farqi

		Ag	Al	Au	Cr	Cu	Hg	Mo	Ni	Ti
φ,eV	n- Si	0.78	0.72	0.8	0.61	0.58	0.58	0.42	0.51	0.61
φ ,eV	p-Si	0.54	0.58	0.34	0.5	0.46	-	-	-

Mavzu- 7. Quyosh energiyasini elektr energiyasiga aylantirish.

Reja:

1. 
   Ko’p o’tishli quyosh elementlari vertikal o’tish bilan.
   
2. 
   Kaskadli quyosh elementi.
   
3. 
   Yupqa quyosh elementlari.
   

Darsning o`quv va tarbiyaviy maqsadi: talabalarga ko’p o’tishli quyosh elementlari olishning diffuziyon texnologiyasi bo’yicha tushuncha berish, ularga erkin fikrlash, asosiy hisob formulalaridan to`g’ri foydalanish, amallarnig to`g’ri bajarish, xususiy hollarni chiqarish va ularni masalalar echishda qo`llay bilish ko`nikmalarini hosil qilish.

Tayanch iboralar: struktura, vertikal ko’p o’tuvchi elementlar, qo’shimcha n⁺- qatlam, qaytaruvchi ko’zgu, yashirin tekislik.

Dars o`tish vositalari: audatoriya doskasi, plakatlar, darsliklar, o`quv va uslubiy qo`llanmalar, kompyuter vositasi.

Dars o`tish usullari: takrorlash, suhbat, savol-javob, erkin fikrlash, tarqatma materiallar.

Darsning mazmuni: Vertikal o’tishli ko’p o’tuvchi quyosh elementlari termini ikkita turli tipli elementlar uchun qo’llaniladi.

1. 
   Element p-n strukturali alohida elementlardan tuzilgan. Hamma elementlarning salt yurish kuchlanishi alohida elementlarning yig’indisidan iborat.
   
2. 
   p-n o’tishli element gofrirovan sirtdan tuzilgan.
   

Bularning har birining yetarli qismi yorug’lik kvant yutilish qatlamida o’tish tekisligiga parallel. Ko’p o’tuvchi quyosh elementlari quyosh nurlanishida salt yurish kuchlanishini oshirishga mo’ljallangan.

Uning konstruksiyasi quyidagicha:

SHAPE \* MERGEFORMAT

7.1.-rasm. Ko’p o’tishli quyosh elementining konstruksiyasi

Bu element, p⁺-n-n⁺ strukturali, bunda hamma n va p lar butunlay kontakt bilan qoplangan, ko’p sonli quyosh elemenntlari tayyorlanadi. Bu qatlamlar 50-100 plastinkadan tashkil topgan. Payvandlash pechda amalga oshiriladi. Ko’p o’tishli quyosh elementlarini yasash yuza tomonini polirovka qilish bilan yakunlanadi.

Yorituvchi nur o’tishga parallel bo’lsa, uning sezgirligi spektrning qizil qismida oshadi. Shuningdek, radiasion turg’unligi ham amalga oshadi. Bu elementlarda tok tushiruvchi zanjirda yorug’lik yutilishi natijasida yo’qotish bo’lmaydi. Yuza qismining sirt rekombinasiyasi kam bo’lmasligi kerak, shuning evaziga n-qatlam qalinligini oshirish mumkin. Bu elementlar bilan quyosh energiyasini hosil qilish effektivligi oldingilarga nisbatan yuqori bo’ladi. Shuning uchun qo’shimcha rekombinasion yo’qotishni pasaytirish muammosi paydo bo’ladi. Buni yechish uchun asosiy bo’lmagan zaryad tashuvchilarning diffuzion uzunligi n- qatlam qalinligiga nisbatan kam bo’lishi kerak. Bu o’z navbatida yuqori solishtirma qarshilikli kremniy tanlashga to’g’ri keladi. Hamma elementlarning umumiy toki alohida elementlarning minimal toki orqali aniqlanadi. Ko’p o’tishli quyosh elementlarining FIK ni oshirish uchun alyuminiy kontaktdan va alyuminiy legirlangan qatlamdan foydalaniladi. Ko’p o’tishli quyosh elementlari radiasion barqarorligini oshirish uchun maxsus konsentrat sistemadan foydalaniladi. Bu elementning ko’ndalang kesimi quyidagicha:

Yoritish kuchi trayektoriyasi




SHAPE \* MERGEFORMAT

7.2.-rasm. Ko’p o’tishli quyosh elementining ko’ndalang kesimining ko’rinishi

Yemirish yo’li bilan kengligi 7- 50, chuqurligi 150 mkm olinadi. Bunday elementdan quyidagi natijalar olinadi. Uning foydali ish koeffisienti 13%. Agar anologik texnologiya asosida va ko’p o’tishli quyosh elementlari sezgirligini spektral bog’lanishini solishtirsak yanada yaqqol bo’ladi.

Spektral cheklanish

To’lqin uzunligi, mkm

1. 
   Oddiy element
   
2. 
   Ko’p o’tishli element
   

SHAPE \* MERGEFORMAT

7.3-rasm. Ko’p o’tishli quyosh elementlari sezgirligining spektral bog’lanishi