O’quv materiallar

1.Texnologik progressning ekologik muammolari.
1.1.Sanoat chiqindilarini qayta ishlashni paydo bo‘lish manbalari va usullari.
1.2. Texnologik progressning ekologik muammolari va ularni xal qilishni texnologik usullari.
2. Ekologik toza texnologiyalarni qo‘llanishi.
3. Ishlab chiqilgan texnologiyalar namunalari.
3.1.«Plantaglyusid» preparatini ishlab chiqarish texnologiyalarini ishlab chiqish.
3.2.«Alkaxin» ekstraktini ishlab chiqarish texnologiyalarini ishlab chiqish.
Tayanch iboralar: Biotexnologiya, biologik faol moddalar, sanoat chiqindilarini qayta ishlash, ekologik toza texnologiyalar.
SANOAT CHIQINDILARINI QAYTA ISHLASHNI PAYDO BO‘LISH MANBALARI VA USULLARI.
Atrof muhitni ifloslanishining asosiy manbalaridan biri bu ishlab chiqarish sanoatidir, bu soha tabiiy resurslarning sezilarli miqdorlari o‘z ichiga qamrab oladi.
Ekologik muammolar echimini topish tajribasi shuni ko‘rsatadiki, atrof muhitning tozaligini saqlab qolishni, faqatgina foydalanilayotgan texnologiyalarni yaxshilash hisobiga amalga oshirish mumkin bo‘ladi.
Sanoat ishlab chiqarish jarayonlarining jadal faoliyati natijasida chiqindilar − zararli mahsulotlar yoki asosiy ishlab chiqarish jarayonlarining yarim mahsulotlari hosil bo‘ladi, ular xozirgi vaqtga qadar ratsional ravishda o‘z tadbig‘ini topmagan.
Sanoat chiqindilari quyidagi sabablarga ko‘ra hosil bo‘ladi:
1.Boshlang‘ich hom ashyoda boshqa aralashmalarni bo‘lishi, ya’ni tayyor mahsulotni olishda qo‘llanadigan texnologik jarayonda qo‘llanmaydigan xom ashyo komponentlarini bo‘lishi.
2. Texnologik jarayonlarda qo‘shimcha moddalarni qo‘llanishi, ular jarayon davomida hosil bo‘ladi va keyingi qo‘llanish uchun yaroqsiz bo‘lib qoladi (katalizatorlar, erituvchilar, sorbentlar, filtrlovchi materiallar va h.k.);
3. Nojo‘ya kimyoviy reaksiyalar natijasida ko‘llab bo‘lmaydigan moddalarni hosil bo‘lishi.
4. Texnologik jarayon davomida boshlang‘ich xom ashyodan qimmatli komponentni to‘liq ajratib olmaslik.
5. Uskuna va kommuntkatsiyalarni nogermetikligi natijasida mahsulotni mexanik yo‘qotishlar natijasida.
Barcha chiqindi mahsulotlar, odatda qimmatli komponentlarni saqlaydi, ular maqsadga muvofiq ravishda qo‘shimcha qayta ishlash texnologiyasidan so‘ng foydali mahsulot sifatida ishlatish uchun yaroqli xolga keladi.Hozirgi vaqtda o‘simlik xom ashyosi chiqindilari ozuqa, ekologik va energetik muammolarni xal qilishda katta rol o‘ynamoqda.Ularga tabiiy qimmatli qo‘shimcha manbalar sifatida qarash zarur bo‘ladi. CHiqindilar transportirovka, saqlash va qayta ishlash jarayonida xosil bo‘lishi mumkin.
CHiqindi mahsulotlar hosil bo‘ladigan quyidagi asosiy sohalar:

• 
  qishloq ho‘jaligi;
  
• 
  oziq−ovqat va qayta ishlash sanoati;
  
• 
  umumiy ovqatlanish joylarida.
  

O‘simlik chiqindilarini inson organizmiga zararsizligi va kimyoviy tarkibini hisobga olgan xolda ularni ikki kategoriyaga bo‘lish mumkin:

• 
  oziq-ovqat maqsadlarida qo‘llash mumkin bo‘lgan va
  
• 
  oziq-ovqat maqsadlarida qo‘llash mumkin bo‘lmaganlar chiqindilar.
  

Oziq-ovqat chiqindilaridan oqsil, aminokislotalar, vitaminlar, fermentlar, mineral elementlar va boshqa turdagi qator mahsulotlarni ishlab chiqarish (tabiiy bo‘yoqlar, pektin, organik kilotalar, etil spirti) va hayvonlarni oziqlantirishda qo‘llash mumkin.
Oziq-ovqat maqsadadi qayta ishlash uchun yaroqli bo‘lmagan chiqindilardan ozuqa oqsili, tabiiy ekologik xavfsiz o‘g‘itlar va biogaz olish mumkin bo‘ladi.
Vino ishlab chiqarish sohasi. Uzumdan olinadigan vino maxsulotlarini ishlab chiqarishdagi chiqindilarga quyidagilar kiradi: uzum qoldiqlar (po‘sti, urug‘i), achitqi cho‘kmalari, uzum shroti.
Uzum qoldiqlari, qayta ishlanayotgan uzum massasining umumiy miqdoridan 14% ni tashkil etadi, o‘z tarkibida 45-50% gacha quruq moddalarni saqlashi mumkin, ular o‘z navbatida uglevodlar, mineral moddalar, organik kislotlar, vitamin boshqa organik moddalar sifatida taqdim etilishi mumkin.
Uzum ekstrakti uzum kislotasi, spirt, sirka kislotasi, vitamin R olishda qo‘llaniladi. Uzum urug‘i uzum moyi olishda qo‘llaniladi.Qovurib olingan uzum urug‘lari maydalangandan so‘ng kofe saqlagan ichimliklar tarkibiga qo‘shimchalar sifatida qo‘shiladi.Ekstraksiyalangan uzum qoldiqlari ozuqa unini olishda qo‘llaniladi⁷¹.