O`quv ishlari bo`yicha prorektor R. Jumayev Aruz qoidalari va mumtoz poetika fani bo`yicha universitetlarning

III.Asosiy nazariy qism (ma’ruza mashg`ulotlari)


Ma’ruza mavzulari

t/r	Mavzu nomi	Auditoriya soatlari taqsimoti
		Ma’ ruza	Amaliy	Semi-nar
	Aruz tizimi haqida umumiy ma’lumot. Aruzning nazariy asoslari. Turkiy aruzshunoslik.	2
	Aruz ilmida hijo tushunchasi. Rukn haqida ma’lumot. Asliy rukrlar.	2
	Bir ruknning takroridan hosil bo‘ladigan bahrlar: ramal, hazaj, rajaz va mutaqorib bahrlari haqida ma’lumot	2
	Aruz va mumtoz she’riy janrlar (ruboiy, tuyuq va mustahzod)	2
	Ilmi badi’ yoki badiiy san’atlar talqini	2
	Jami: 10 soat

Seminar mavzulari

t/r	Mavzu nomi	Auditoriya soatlari taqsimoti
		Ma’ Ruza	Ama liy	Seminar
	Aruzshunoslik. Aruzning asosiy birliklari. Bo`g`in va hijo.		2
	Rukn va bahr. Asl ruknlar va asl bahrlar.		2
	Ramal va hazaj bahri. Ularning musamman va мusaddas vaznlari.		2
	Ruboiy vaznlari.		2
	Rajaz va mutaqorib bahri vaznlari.		2
	Jami: 10 soat seminar		10

Amaliy mashg`ulot mavzulari

t/r	Mavzu nomi	Auditoriya soatlari taqsimoti
		Ma’ Ruza	Ama liy	Semi nar
	Mumtoz poetika va aruz tarixi haqida ma`lumot. Bo`g`in va hijoni farqlash mashqlari.			2
	Rukn va bahrga aloqador tahlil.			2
	Musta’mal bahrlar yuzasidan tahlilli mashqlar			2
	Ruboiy vaznlari bo`yicha amaliy mashg`ulot.			2
	Musammatlarning shakliy xususiyatlari. Mustaqil musammatlar.
	Jami: 10 soat amaliy		20

2. ASOSIY QISM
2.1 Ma’ruza mashg`ulotlari mavzulari:
1-mavzu: Aruz tizimi haqida umumiy ma’lumot. Aruzning nazariy asoslari. Turkiy aruzshunoslik
Reja:

1. 
   “She’riy vazn” tushunchasi.
   
2. 
   Aruz she'r tizimi haqida. Aruzning paydo bo‘lishi. Nazariy asoslari.
   
3. 
   Turkiy aruzshunoslik tarixi.
   

2-mavzu: Aruz ilmida hijo tushunchasi. Rukn haqida ma’lumot. Asliy rukrlar.
Reja:


Reja:

1. 
   Mumtoz aruzshunoslikning zamonaviy aruzdan tushib qoladigan tushunchalari: sokin va tuharrik harflar, juzvlar.
   
2. 
   Harf, bo‘g‘in va hijo.
   
3. 
   Qisqa hijolar.
   
4. 
   Cho‘ziq hijolar.
   
5. 
   O‘ta cho‘ziq hijolar.
   
6. 
   Rukn tushunchasi va uning ta’rifi.
   
7. 
   Asl ruknlar va ularning paradigmasi.
   
8. 
   Zihof va furu’.
   

3-mavzu: Bir ruknning takroridan hosil bo‘ladigan bahrlar: ramal, hazaj, rajaz va mutaqorib bahrlari haqida ma’lumot.
Reja:
1.Turkiy (o‘zbek) she’riyatda musta’mal bahrlar, ularning qo‘llanilish darajasi.
2.Ramal – turkiy she’riyatning yetakchi bahri sifatida.
3. Hazaj bahrining musamman va musaddas ruknli vaznlari.

4. 
   Rajaz bahrining o‘ziga xos xususiyatlatlari.
   
5. 
   Mustaf’ilunga xos tarmoq ruknlar.
   
6. 
   Mutaqorib – turkiy she’riyatning ilk bahri sifatida.
   
7. 
   Fauvlun asliy rukni va uning tarmoqlari.
   

4-mavzu: Aruz va mumtoz she’riy janrlar (ruboiy, tuyuq va mustahzod)
Reja:
1.She’riy janrlar va ularning xususiyatlari.
2. Mustazod janri.
3. Ruboiy va tuyuq janri vazni
5- mavzu: Ilmi badi’ yoki badiiy san’atlar talqini
Reja:
1. Ilmi badi’ haqida ma’lumot. Badiiy san’atlar tasnifi.
2. Lafziy san’atlar va ularning turlari.
3.Ma’naviy san’atlar haqida umumiy ma’lumot.
4. O‘xshatish va dalillash asosidagi san’atlar: tashbih, talmih, husni ta’lil, tamsil, irsol ul-masal, laff va nashr. Ifoda usullari asosidagi san’atlar. Mushtarak san’atlar.
II.2. SEMINAR MASHG‘ULOTLARI MAVZUSI VA REJALARI


1-mavzu: Mumtoz poetika va aruz tarixi haqida ma`lumot (2 soat)
Reja:

1. 
   Mumtoz poetika. Aruzshunoslik.
   
2. 
   XX asr o‘zbek aruzshunosligi.
   
3. 
   Hozirgi adabiy jarayonda aruz vazniga munosabat
   

2-mavzu: Alisher Navoiy, Bobur va Fitratning aruz nazariyasiga oid qarashlari (2 soat)
Reja:
1. Alisher Navoiyning “ Mezon ul-avzon” asarida aruz nazariyasiga oid qarashlari.
2. Boburning “Muxtasar” asari va uning turkiy aruzning rivojlantirishdagi xizmatlari.
3. Fitrat – aruzshunos.


3-mavzu: Rukn haqida ma’lumot (2 soat)
Reja:
1.Rukn tushunchasi haqida ma’lumot
2. Asliy ruknlar va ularning hosil bo‘lishi.

3. 
   Rukn va taqte’ mutanosibligi.
   

3. 
   -mavzu: Solim va qisqargan ruknlar. Zihof va furu` tushunchalari (2 soat)
   

Reja:
1. "Solim", "zihof" va "furu`" atamalari haqida umumiy tushuncha.
2. Zihof va furu`larni tahlil qilish usullari.
3. Asl ruknlarning o'zgarishi - muzahhaf ruknlar.
4. Zihoflar jadvali va undan foydalanish


5-mavzu: Juzv va uning ko‘rinishlari (2 soat)
Reja:

1. 
   Juzv haqida ma’lumot
   
2. 
   Sabab juzvi va uning hosil bo‘lishi
   
3. 
   Vatat jazvi haqida ma’lumot
   
4. 
   Fosilaning hosil bo‘lishi
   

2.2. Amaliy mashg`ulotlar mavzusi va rejalari
1-mavzu: Mumtoz poetika va aruz tarixi haqida ma`lumot. Bo‘g‘in va hijoni farqlash mashqlari.
Reja:

4. 
   Mumtoz poetika.
   
5. 
   Aruzshunoslik.
   
6. 
   ХХ asr o`zbek aruzshunosligi.
   
7. 
   Harf va hijo tushunchasi.
   
8. 
   Cho`ziq va qisqa hijo.
   

2-mavzu: Rukn va bahrga aloqador tahlil.
Reja:
1. “Rukn” tushunchasi.
2. Asliy ruknlar.
3. Asl bahrlar.


3-mavzu: Musta’mal bahrlar yuzasidan tahlilli mashqlar
Reja:
1. Foilotun asliy ruknining zihoflari va ulardan hosil bo`lgan vaznlar.
2. Ramal bahri va uning amalda qo`llangan vaznlari.
3. Hazaj bahri va uning amalda qo`llangan vaznlari.
4. Musamman va musaddas ruknli vaznlar.

4-mavzu: Ruboiy vaznlari bo`yicha amaliy mashg`ulot.

Reja:
1.She`riy janrlar va ularning vazn xususiyatlari.
2. Ruboiy janrining vaznlar rang-barangligi.
3. Ruboiyning axrab shajarasiga oid vaznlar tahlili.
4.Ruboiyning axram shajarasiga oid ruboylar tahlili.


5-mavzu: Musammatlarning shakliy xususiyatlari. Mustaqil musammatlar. Reja:
1.Musammatlar haqida ma’lumot.
2.Mustaqil va tazmin musammatlar.

2. Band tizimiga asoslangan - masnaviy, musallas, murabba’ ning o`ziga xos xususiyati.

3. Muxammas, musaddas, musabba’, musamman, mustasne’, muashshar kabi janrlarning o`ziga xos xususiyati.
4. Tarkibband, tarji’band janri haqida ma’lumot.


Mustaqil ishni tashkil etishning shakli va mazmuni

1A.Navoiyning “Mezon ul-avzon” asarini konspektlashtirish.

2.A.Fitratning aruzga oid qarashlari. “Adabiyot qoidalari” va “Aruz haqida” risolalarini konspektlashtirish.

3.A.Hojiaxmedovning “Maktabda aruz vaznini o`rganish” kitobini konspektlashtirish.

4.A.Navoiyning “Sho`x ikki g`izolingni” g`azalini yod olish. She’rning vazn, badiiy san’atlar va qofiya jihatlarini yozma tahlil qilish.

5.Boburning “Yod etmas emish kishini g`urbatta kishi” hamda “Ahbob, yig`ilmoqni farog`at tutingiz” ruboiylarini yod olish. She’rning vazn, badiiy san’atlar va qofiya jihatlarini yozma tahlil qilish tahlil qilish.

6.