O’quv darslik

MODDALAR ALMASHINUVINI BOSHQARUVCHI DORI VOSITALARI
. 
OQSIL POPIPEPTID TUZILISHGA EGA BO’LGAN GORMONAL 
PREPARATLAR 
Gormonlar
1
-endokrin bezlar va har xil to‘qimalardagi maxsus xujayralar 
to‘plami ishlab chiqaradigan biologik faol moddalardir. Ular organizmning turli 
xil funksiyalarini gumoral boshqarishda juda muhim rol o‘ynaydilar. Bundan 
tashqari ayrim gormonlar neyromodulyatorlar bo‘lib xizmat qiladilar.Ushbu 
bobda faqat endokrin bezlarda ishlab chiqariladigan gormonlar ko‘rib chiqiladi.
Gormonlarning ahamiyati ayniqsa u yoki bu endokrin bezining gipofunksiyasida 
yorqin namoyon bo‘ladi. Jumladan me'da osti bezi Langergans orolchalarining 
yetishmovchiligida 
qandli 
diabet, 
qalqonsimon 
bez 
oldidagi 
bezlar 
yetishmovchiligida tirishish bilan kechuvchi gipokalsemiya, gipofizning orqa 
bo‘lagidan ajraluvchi antidiuretik gormon yetishmovchiligida – qandsiz diabet 
rivojlanadi. Shu bilan bir qatorda gormonlarni ortiqcha ishlab chiqarilishi tufayli 
rivojlanadigan 
xastaliklar 
ma'lum. 
Jumladan, 
qalqonsimon 
bezning 
giperfunksiyasi gipertireoz (Bazedov xastaligi), gipofizning oldingi bo‘lagidan 
somatotrop gormonni ortiqcha ajralishida gigantizm, akromegaliya rivojlanadi.
Ichki sekretsiya bezlarining yetishmovchiligida odatda gormon preparatlarini 
qo‘llash tavsiya etiladi. Ushbu holatda o‘rnini olishga asoslangan davolash
zarurati tug‘iladi va preparatni berish davomiyligi endokrin bez 
gipofunksiyasining davomiyligi bilan aniqlanadi. Bundan tashqari gormonlar 
ishlab chiqarishni kuchaytiruvchi vositalar ham qo‘llaniladi.
Gormon preparatlarini sintetik yo‘l bilan hamda hayvonlarning a'zolari va 
peshobidan olinadi (keyingi yo‘l bilan olinsa, ko‘pgina preparatlarning faolligi 
biologik standartlashtirish orqali aniqlanadi va ta'sir birligida TB-belgilanadi). 
Hozirgi vaqtda gormonlarni olish uchun gen muxandisligi uslubi keng
qo‘llanilmoqda. Shu bilan bir qatorda tabiiy gormonlarning ko‘p miqdorda 
hosilalari yoki tuzilishi jihatdan tabiiy gormonlardan farq qiluvchi sintetik 

---

- 547 -
birikmalar yaratilgan. Qator gormonlarning antogonistlari olingan bo‘lib, ular 
kerakli retseptorlar bosqichida gormonlar ta'sirini bartaraf etadilar (masalan, 
jinsiy gormonlar antogonistlari). 
Kimyoviy tuzilishi bo‘yicha gormonlar quyidagi guruxlarga bo‘linadilar. 
1)