O’quv darslik

ISHTAHAGA TA’SIR KO‘RSATUVCHI VOSITALAR. 
Ishtaha ko‘p jihatdan bosh miyaning po‘stloq qavati va limbik sistema 
funksional holatiga bog‘liqdir, chunki u gipotalamusning lateral yadrosida 
joylashgan ochlik va gipotalamusning ventromedial yadrosida joylashgan 
to‘yish (to‘qlik) markazi orqali boshqariladi. Ishtahani boshqarilishi asosan 
noradren dofamin va seratoninergik sistemalar bilan bog‘liq. Ishtahani 
o‘zgarishi 2 xil (ortishi va susayishi) bo‘ladi va shunga mos ravishda uni 
buzilishini bartaraf etuvchi vositalar quyidagi guruhlarga bo‘linadi: 
1.
Ishtahani oshiruvchi vositalar (achchiqlar, insulin, psixotrop, neyrotrop 
vositalar, anaboliklar va boshqalar): 
2.
Ishtahani susaytiruvchi vositalar (anoreksigen vositalar): 
1)
Katexolaminergik sistemaga ta’sir ko‘rsatuvchi vositalar (MNSni 
qo‘zg‘atuvchilar): 

fenamin hosilalari va analoglari 
fepranon, dezopimon
. 

izoindol unumlari 
mazindol
2)
Serotoninergik sistemaga ta’sir ko‘rsatuvchi vositalar (MNS ni 
susaytiruvchilar): 
fenfluramin
. 
Achchiqlar o‘simliklardan ajratilgan, achchiq ta’mga ega bo‘lgan 
glikozidlar. Ular og‘iz bo‘shlig‘i va tildagi retseptorlarni qo‘zg‘atib, reflektor 
yo‘l bilan me’da shirasini ajralishini kuchaytiradilar, ishtahani oshiradilar va 

---

- 479 -
ovqatni hazm bo‘lishini yaxshilaydilar. Achchiqlarni gipoatsid va surunkali 
atrofik gastritlarda, asab xastaliklarda yuzaga kelgan anoreksiyalarda, 
operatsiyalardan keyingi davrda qo‘llaniladi. 
ACHCHIQ ERMON TINDIRMASI
– tarkibida absintin alkaloidi va 
absentol – efir moyi bor. Ochlik (ochiqish) markazi qo‘zg‘aluvchanligini 
reflektor oshiradi. Undan keyin qabul qilingan ovqatga bo‘lgan me’da 
sekretsiyasining murakkab reflektor bosqichini kuchaytiradi. Lekin 
achchiqlarning o‘zlari me’da shirasini ajralishini kuchaytirmaydi. Bu guruhga 
erbaxo (gorichavka), zubturum (podorjnik), buznoch (bessmertnik), garimdori, 
apilak, ishtaha choyi va boshqalar ham kiradi.
INSULIN –
qonda glyukoza miqdorini pasaytiradi va ochlik hissini 
kuchaytiradi, chunki to‘liq markazida maxsus «glikoretseptorlar» bo‘lib ular 
arteriya va vena qonidagi glyukoza miqdorining farqiga sezgirdirlar. SHu tufayli 
glyukagon giperglikemiya hisobiga ishtahani pasaytiradi, shirin choy ham 
shunday xususiyatga ega, ishtahani ba’zi psixotrop vositalar (aminazin, 
amitriptilin, karbonat litiy), neyrotrop gipotenziv vositalar (gemiton – klofelin) 
ham kuchaytiradilar. Bundan tashqari ishtahani anabolik gormonlar ham 
oshiradilar.