|
NAFAS A’ZOLARI FAOLIYATIGA TA’SIR ETUVCHI VOSITALAR
Nafas a’zolarining xastaliklari turlicha bo‘lib, mustaqil g‘olda yoki boshqa
patolo-giyalarning asorati yoki yo‘ldosh kasallik sifatida ko‘p uchraydi. Nafas
olish jarayoni uzunchoq miyada joylashgan nafas markazi orqali boshqariladi.
Bu markazning faolligi qondagi karbonat angidridi miqdoriga bog‘liq,chunki
CO
2
nafas markazini bevosita qo‘zg‘atadi Bundan tashqari nafas markazi
reflektor yo‘l bilan (karotid koptokchasidagi ximioretseptorlar) ham qo‘g‘oladi.
Nafas a’zolari funksiyasiga ta’sir ko‘rsatuvchi vosi-talar quyidagi guruxlarga
bo‘linadi:
1.Nafas olishni kuchaytiruvchi (stimullovchi ) vositalar;
2.Yo‘talga qarshi vositalar;
3.Balg‘am ko‘chiruvchi vositalar;
4.O‘pka etishmovchiligida (o‘pka shishida ) qo‘llanuvchi vositalar;
5.Bronxial astma xastaligida qo‘llanuvchi vositalar.
NAFAS OLISHNI KUCHAYTIRUVCHI VOSITALAR
Ushbu vositalar o‘z navbatida uchta guruxdan iborat:
- 453 -
1.Nafas markazini bevosita qo‘zg‘otuvchi vositalar:
( Bemegridum Coffeinum Aethimizolum )
2.Nafasni reflektor (bilvosita ) yo‘l bilan stimullovchi vositalar:
(
Cytitonum, Lobelini hydrochloridum )
3.Aralash ta’sir ko‘rsatuvchi vositalar
: (Cordiaminum, Carbogenum)
Aethimizolum
—kuchli nafas analeptigi g‘isoblanadi, antidepressiv, antiallergik
va yallig‘lanishga qarshi ta’sirga ega. Bundan tashqari qisqa vaqtli xotira va
aqliy mehnat qobiliyatini oshiradi, mo‘tadil spazmolitik xossasiga ega. Etimizol
bosh miya po‘stloq osti va uzunchoq miyadagi makazlarni faolllashtiradi.
Boshqa analeptiklardan farqli o‘laroq etimizol bosh miya po‘stloq qavatiga
susaytiruvchi ta’sir ko‘rsatadi. SHu sababli uni nafaqat nafas analeptigi, balki
tinchlantiruvchi vosita sifatida ruxiy xastaliklar da (ayniqsa hayajonlanish,
bezovtalanish, toqatsizlik bilan kechadigan) qo‘llaniladi.
Etimizol gipotalamik markazlarni qo‘zg‘otib gipofizning oldingi bo‘lagidan
AKTGni qonga ajralishini (chiqishini ) va shu tufayli buyrak usti bezining
po‘stloq qavatidan gormonlar (glyukokortikoid, mineralokortikoidlar) sintezini
kuchaytiradi. SHu sababli etimizol gipofizadrenal sistemasining kuchli
stimulyatori xisoblandi. Ushbu xolat eti mizolni antiallergik va yallig‘lanishga
qarshi ta’sir mexanizmining apsosida yotadi.
Ta’sir mexanizmi:fosfadiesteraza fermenti faolligini susaytirib to‘qimalarda
sAMF miqdorini oshiradi sAMF xujayrada ikkilamchi mesenjer bo‘lib
glikogenoliz, metabolik
jarayonlarni kuchaytiradi. Qo‘llashga ko‘rsatmalar: operatsiya va undan
keyingi davrda nayaas olishni kuchaytirish , narkotik analgetiklar, uyqu
vositalari bilan o‘tkir zaxarlanganda, chaqaloqlar asfiksiyasi va undan keyingi
davrda nafas olishning buzilishlarini bartaraf etish uchun, artiritlar, poliartritlar
va boshqa xolatlarda yallig‘lanishga qarshi vosita sifatida, bronxial astmada
(chunki o‘rtacha spazmalitik ta’sirga ega).
- 454 -
Noxush ta’siri: dispepsiya, ba’zan bezovtalanish, bosh aylanish, uyquni
buzilishi; Bezovtalanish va qo‘zg‘alish bilan kechuvchi ruxiy xastaliklarda
qo‘llash mumkin emas.
Nafas olishni reflektor (bilvosita) kuchaytiruvchi vositalarga sinokarotid
koptokchalardagi N-xolinoretseptorlarni qo‘zg‘otuvchi s i t i t o n va l o b e l i
n kiradi. Ikkala preparat-ning ham ta’siri qisqa (10-20 min.).Faqat venaga sekin
(1 ml.ni 1-2 minut davomida) kiritiladi, chunki tez kiritilsa apnoe bo‘lishi
mumkin.Bu preparatlarni reflektor qo‘zg‘oluvchanlik saqlangan xoldagina
nafas analeptigi sifatida qo‘llash kerak.Masalan: chaqaloqlar asfiksiyasi, is gazi
bilan zaxarlanganda infeksion kasalliklarda, shok (karaxtlik) va shu kabi
xolatlarda.
Simpatik gangliyalarning va buyrak usti bezining mag‘iz qismini ham
ushbu prepa- ratlar qo‘zg‘otadilar va qon bosimini oshiradilar. Sititonni qon
aylanish tezligini o‘lchash uchun ham qo‘llash mumkin (tomirga kiritilgan
vaqtdan, to birinchi chuqur nafas olguncha).
Aralash ta’sir mexanizmiga ega preparatlarning bosh miya markaziga bevosita
qo‘zg‘otuvchi
ta’siri
ularning
reflektor
(karotid
koptokchalarining
ximioretseptorlari) ta’sirlari bilan birgalikda kechishidan iborat. Masalan K o r d
i n a m i n .,K a r b o n a t a n g i d r i d i (CO
2
). Ma’lumki CO
2
nafasni
fiziologik stimulyatori (kuchaytiruvchi), modda almashinuvi-ning oxirgi
maxsulotlaridan biridir. Nafaqat nafas, balki qon aylanishini ham boshqa-rishda
katta ahamiyatga ega. SO
2
ning xavodagi miqdori odatda 0,03 % tashkil
etadi.Uning katta konsentratsiyasi bilan nafas olinsa alveolalarda va shunga
mos ravishda qondapreparatning miqdori ortadi va nafas soni xamda uning
chuqurligini ortishi xisobiga o‘pkani ventelyasiya xajmi ortadi. Masalan: xavoda
SO
2
ning miqdori 3% gacha oshirilsa o‘pka ventelyasiyasi xajmi 2 marta
ko‘payadi.
Ta’sir mexanizmi: nafas markazini bevosita qo‘zg‘oatish bilan birga sinokarotid
koptok chadagi ximioretseptorlarni qitig‘lab nafas markazini reflektor yo‘l bilan
- 455 -
ham qo‘zg‘ota- di. Tabobatda “
Do'stlaringiz bilan baham: |
