Oqıtıwshınıń tálim procesindegi sheberligi

Lekciya №13

Oqıtıwshınıń tálim procesindegi sheberligi.

Joba:
1. Oqıtıwshı tálim procesinde oqıtıw formaların optimal dárejede shólkemlestiriwi, bárkámal shaxstı qáliplestiriw teoriyasın túrli jańa ideyalar menen bayıtıwdı puqta biliwi.
2. Házirgi kúnde oqıtıwshınıń pedagogikalıq uqıbında “Biliw, túsiniw, qollanıw, analiz qılıw, sintez qılıw, bahalaw” sıyaqlı didaktikalıq nızamlıqlar tálim beriwdiń zárúr kategoriyaları sıpatında tán alınǵanlıǵı.
3. Zamanagóy oqıtıwshıǵa qoyılatuǵın talaplar mazmunı jáne onıń pazıyletleri, wazıypası, májbúriyatı, juwapkershilikleri.
4. Sabaq tikkeley oqıtıwshı basshılıǵında anıq belgilengen waqıt dawamında arnawlı bir oqıwshılar toparı menen alıp barılatuǵın tálim procesiniń tiykarǵı forması sıpatında.
5. Oqıtıwshınıń oqıwshılarǵa pedagogikalıq tásir kórsetiw uqıbı sabaq procesinde kórinetuǵın bolıwı.
6. Sabaqtıń dúzilisi ápiwayı hám quramalı bolıwı.
7. Zamanagóy didaktikada sabaq túrleri.

Tayanish túsinikler:Sabaq, pedagogikaliq dóretiwshilik, pedagogikaliq oylaw, aqil xiz-metin basqariw, oqiw miyneti, dástúriy emes sabaqlar óz betinshe islew, mugallimniń pedagogikaliq miynet mádeniyati yumorliq sezim, sabaqtiń páti, sabaqta ózin-ózi tekseriw.

Házirgi waqitta elimizde júz berip atirgan hár qiyli ózgerisler jańalaniw dáwiri hár bir insannan jańasha oylawdi, baslama kóteriwdi, dóretiwshilik penen is alip bariwdi qatań talap etedi. Mekteptegi sabaq-pedagogikaliq dóretiwshilikti ámelge asiratug’in tiykarg’I orin. Sabaq protsessinde mug’allimniń eń tiykargi talaplari ámelge asiriladi jetkeriw, bilim beriw, úyretiw. Keleshek áwladqa óziniń bilimin hám tájiriybesin jetkerip beriwde mug’allim óziniń dóretiwshiligin kórsetedi.
Sabaq waqtinda dástúrge aylanip ketken kópshilik kemshilikler ushirasadi. Bunda mugallimler oqiwshilardan tómen ózlestirip algan oqiw materiallarin este saqlap qaliwdi talap etedi. Oqiwshilardi ózliginshe erkin pikirlewge yamasa hár qiyli diskussiyalarda sorawlarga juwaplar tabiwdi úyretiwdiń ornina kitap tekstiń sóylep beriwdi óz sózleri menen jetkerip beriwdi talap etedi.
Bunday oqitiwlar ózgertiliwi kerek. Oqitiw protsessin shólkemles-tiriwde jańa sapali usillar engiziliwi tiyis.
Suxomlinskiydiń kórsetiwinshe` tabistan payda bolgan ruwxlaniw bar jerde gana, oqiwga qizigiwshiliq boladi.
Óziniń kásiplik xizmeti dawaminda mugállim wt mińnan ziyatiraq oqitadi. Qaysi pedagog óziniń sabaginiń mazmunli hám qiziqli bolip ótiwin qálemeydi.
Kimniń sheber mugallim bolgisi kelmeydi. Bul ushin kóp staj benen tájiriybeli mugallim boliwi azliq etedi.
Sabaq hár bir mugallimnen rawjlangan dóretiwshilik pedagogikaliq oylawdi, pedagogikaliq sheberlikti iyelewin talap etedi.
Zamanagóy sabaqqa tayarlaniwda hám ótiwde eń tiykargi diqqatti nege awdariw kerek.
Mugallimniń sabaqti ótiwdegi tabisi birinshi gezekte oniń ideyaliq-teoriyaliq hám kásiplik tayarligina baylanisli boladi. Sabaqqa tayarlaniw hámme waqit oqitatugin predmetine baylinsli oqiwliqlardi oqip júriwdi, psixologo-pedagogikaliq hám metodikaliq xarakterdegi kitaplardi oqiwdi, metodikaliq jurnallardi, gazettegi maqalalardi, jańa pedagogikaliq tájiriybelerdi engiziw maqsetinde islenip atirgan aldin pikirlerdi oqip tanisip bariwdi talap etedi.
Mugallim bul sabaqtiń avtori, sabaqtiń ótiliwi oniń ruwxlaniwi hám sheberligine gárezli.
Aqil xizmetin basqariw.
Sabaq protsessinde oqitiw xizmetin basqariw kóplegen faktorlarga baylanisli. Eń tiykarlariniń biri bul mugallimniń óziniń predmetin oqiwshilarga qiziqli etip kórsete aliw uqibinda. óizigiwshiliq barliq psixikaliq protsesslerge jaqsi tásirin tiygizedi, qabil etiwge, diqqatqa este saqlawga, oylaw hám erkke.
Oqiwga biliwge qizigiwshiliqti payda etiwdiń qanday shártleri bar. Sheber mugallim sabaq waqtinda bul qizigiwshiliqti oqiwshilarda qalay payda etedi. Oqiw xizmetin aktivlestiriw hám oqiwga degen qizigiwshi-liqtiń bárhama rawajlanip bariwi ushin ol ne islewi kerek.
Sheber mugallim oqiwshilarda oqiwga degen qizigiwshiliqti payda etiwde hám de rawajlandiriwda tómendegi tiykargi jagdaylardi basshiliqqa aladi`
1. Biliwge qizigiwshiliqti rawajlandiriw, úyrenip atirgan pánine bolgan súyispenshilikti payda etiw, bunda aqiliy miynetti shólkemles-tirip, oqiwshini óz betinshe isleniwge hám jańa bilim sirlarin ashiwga quniqtiriw, mashqalali máselelerdi sheshiwge háreket ettiriw.
2. Oqiw miyneti, hár qiyli basqa miynettegilerdey, hár túrliligi me-nen qiziqli boladi bir qáliptegi xabarlandiriwlar hám bir qáliptegi tásir etiwler jalitiwdi payda etedi.
3. Úyrenilip atirgan pánge qizigiwshiliqti payda etiw ushin oniń mazmuniniń eń kereklisin, áhmiyetlisin hám maqsetke muwapiq dep tapqan-larin tereń túsinip biliwi kerek.
4. Úyreniletugin jańa material qansha dárejede ótilip ketken material menen tigiz baylanista bolsa, ol oqiwshilar ushin sonsha dárejede qiziqli boladi.
5. Júdá ańsat hám júdá qiyin bolgan material qizigiwshiliqti payda etpeydi. Oqiw qiyin, biraq balaniń shamasi keletugin dárejede boliwi kerek.
6. Oqiwshiniń jumisi qanshama tez-iez tekserilip hám bahalanip turilsa, olar ushin islew sonshama qiziqli boladi.
7. Oqiw materiallariniń ayqinligi, kórkemligi, mugallimniń shin kewili menen túsindiriwleri oqiwshiga, oniń pánge bolgan qatnasina kúshli tásir etedi.
Pedagogikaliq miynettiń sheberleri oqitiw metodlarin tańlawda dóre-tiwshilik hám juwapkershilikli halda qatnas jasaydi.
Sheber mugallimler lektsiya sabaqlarin, seminar sabaqlarin, disput-sa-baqlarin, konferentsiya sabaqlarin, ekskursiya sabagin, arnawli kabinetler-de óz betinshe jumis islew sabaqlarin, konkurs sabaqlariniń ótiliwine ayiriqsha diqqat awdaradi.
Pedagoglardiń sheberligi bul sabaqlardi ótkeriw protsessinde júzege shigadi.
Lektsiya sabagi - oqiwshilarda oylawdi aktivlestiriwge úlken járdem be-redi. Tájiriybe dáslep lektsiyani túsindiriwdiń maqsetke muwapiq ekenli-gin kórsetedi. Keyin kerekli bilimlerdi aliw, ideyalardi dálillew, tiykar-gi táreplerin tańlap aliw printsipleri kórsetiledi. Tek usinnan keyin gana kórilip atirgan máseleniń mańizi ashiladi.
Dóretiwshilik penen isleytugin mugallimler lektsiyani oqiganda dia-loglardan, sorawlardan, qaytalawlardan, salistiriwlardan, uqsatiwlardan paydalanadi.
Seminar sabagi - oqiwshilarda jańa bilimlerdi hám nizamliliqlardi ashiwda úlken aqiliy aktivlikti payda etedi.
Disput sabqlari - bul joqari sheberlikti payda etedi.
Mashqalali oqitiw. Aldińgi qatardagi sheber mugallimlerdiń sheber emes mugallimlerden sabaq ótiwdegi tiykargi ayirmashiligi tómendegi-lerden turadi. Sheber emesler ózleriniń sabaqlarinda tiykarinan oqiwshilarga ilim-niń tayar juwmaqlarin beredi. Bir mugallimler aralas sabaq ótiwde úyrengen, hesh qanday oylamastan tayar materialdi úyretedi. Bul álbette izlenip, problemaliq jagdaylardi payda etip, oqiwshilardi oylaniwga iytermelep oqit-qannan ańsat boladi. Basqa mugallimler rawajlandiriwshi oqitiwdiń máni-sin toliq túsinbegen boladi. Olardiń didaktikaliq hám uliwma pedago-gikaliq bilimleri tómen.
Talantli mugallimler, óz isisniń sheberleri balalar menen qarim-qat-nas jasaganda olar demokratiyaliq stilden paydalanadi, hám de eń aldińgi oqitiw metodlarin oqiwshilardiń dóretiwshilik oylawin rawajlanidiriw-shi metodlar sistemasin qollanadi. Olarda problemaliq situatsiyalar oqiw-shilardiń bilimdi ózlestirip aliwiniń derlik barliq etaplarinda boladi
Olar balalarga barliq formulalalardi hám nizamlardi, kóplegen sáne-ler menen atlardi, júzlegen qádelerdi yadlap aliwga májbúrleydi duris emes deydi` adam ómiri ushin onsha zárúrli bolmagan nárselerdi oqiwshilardiń yadinda saqlap, olarga awirmanshiliq sala beriwdi biykarlaydi.
Sheber mugallim hámme waqit óziniń sabaq oqitiw metodikasin hám tex-nikasin ózgertip otiradi. Hár qiyli problemali (mashqalali) jagdaydi payda etip, sheber mugallim oniń sheshiliwi jollarin islestirip, toliqlap, ámeliy jaqtan dálillep kórsetip beredi.
Sheber mugallimniń sabagi bul pedagog penen oqiwshiniń birgelikli halda haqiyqatliqti izlewi, bul mádeniy oylawdiń laboratoriyasi. Bunday sabaqta oqiwshilar ózlerinde bilimge degen qizigiwshiliqti, talapshańliqti payda etedi. Olar hár qiyli sorawlardi tuwdirip olarga juwap ta-biwga háreket jasaydi. Olar ózleriniń aqil-oyin júritedi, oqiwdiń qiyin táreplerin jeńedi.
Qádimgi dástúrge aylanip ketken sabaqlarda mugallim soraw beredi, al oqiwshilar kitapqa tiykarlanip ogan juwap qaytaradi. Bunday jagdayda olarda tek sabaqtiń avtori hám mugallimler tárepinen tabilgan haqiyqat-liq gana túsinik qaladi. Tagi neni izlew kerek. Ne ushin izlew kerek. Ha-qiyqatliq tabilgan, oni tek qabil etiw kerek, yadlaw hái iske asiriw kerek. Bul álbette
sabaq waqtinda oqiwshilardi jaliqtiradi, oqiwga degen qizi-giwshiliqti páseytedi.
Aktivlestiriwshi, izleniwshilikti talap etetugin, mashqalali oqitiw-di iske asiriw ushin sheber mugallim oqiwshilar ushin sorawlar hám tap-sirmalar sistemasin oylap tabadi. Sheber mugallimniń sorawlari haqiy-qatinda qisqa, dál hám aniq boladi. Olar tek gana aqildi jedellestirip, jeke oylawdi payda etip qoymastan, oqiwshilardiń dóretiwshilik uqipli-ligin rawajlandiradi, olarda shólkemleskenlikti hám de ádepli-likti tár-biyalaydi. Baxitqa qarsi, ótkerilgen tájiriybelerge qaraganda mugallimler-diń oqiwshilarga beretugin sorawlariniń 80% ke jaqini oqiwshilardiń mexanikaliq ózlestiriwine mólsherlengen` “Bul ne, qanday atamasi bar”, “Bul neshinshi jili bolgan”, “Kelbetliktiń aniqlamasin ayt”, h.t.b. Me-xanikaliq este saqlawga úyretiw, oni rawajlandiriw álbette kerek, biraqta soniń menen bir qatarda oqiwshiniń biliw belsendiligin, oylawin, diqqatinda rawajlandirip bariw kerek.
Kóplegen jagdayda minaday tiptegi sorawlardi kóplep paydalangan jaqsi, bunda úyrenilip atirgan zattiń uqsasliqlari menen ayirmashiliq-larin tabiwdi talap etiw, olardiń sebebin tabiw, hár qiyli ózlestirilgen bilimleriniń ishinde tek gana kerekli bolgan bilimin sol jerde paydalana biliw uqipliligin arttiriw.
Berilgen soraw oqiwshilarga túsinikli me, olar juwap beriw haqqinda oylanip otirma, álbette bul haqqinda mugallim ústirtin qaramaw kerek. Uzin-shubay, qiyin hám kóplegen sorawlardi balalarga úyip bere beriwge bolmaydi. Misali “Ulli Britaniyaniń tábiyati haqqinda oniń klimati, qa-zilma bayliqlari, dár`ya hám kólleri haqqinda aytip ber”. Balalar bunday kóp mugdardagi sorawlardi óz basinda uslap tura almaydi, hám kishi klass-larda balalar tek eń keyingi sorawga gana juwap beriwge ádetlengen.
Sabaq waqtinda óz betinshe islew.
Sheber mugallim oqiwshilardi bárqulla bilimdi óz betinshe ózlestirip aliwdi sistemali túrde úyretip barganligi sebepli, olar jas mugallimlerge qaraganda az energiya jumsaw menen ózi gózlegen nátiyjelerge erisedi.
Ol minaday qádelerdi basshiliqqa aladi` egerde berilgen tema oqiwshilar ushin ańsat bolsa, onda oni óz betinshe islewge tapsiradi, egerde qiyin bolsa, mugallim temani ózi túsindirip beredi. Sabaq waqtindagi óz betinshe jumistiń kóplegen túrlerin mugallimler oqiwshilardiń jańa bilimlerdi jaqsi ózlestirip aliwga tayarlaw maqsetinde qollanadi. Bul birinshgi gezek-te jumislar qaytalaw xarakterinde boladi. Soniń ishinde buringa ótilgen temalardan shinigiwlar hám tapsirmalar.
Mugallimniń tapsirmasi boyinsha oqiwliq kitaptan qálegen bir tekstti oqiw, grafikaliq jumislar sxema hám tablitsalar dúziw. Sabaq pro-tsessinde hám de ámeliy sabaqlarda oqiwshilardiń óz betinshe islewi olar-diń jańa bilimlerdi mańizli ózlestiriwinde járdem beredi. Hár qanday jagdayda da oqiwshilardiń óz betinshe islewin oqiw protsessinde engiziw hár qashan mugallimniń basshilgi astinda iske asadi.
Tájiriybeli mugallimler oqiwshilardi kitap penen islesiwge, kons-pekti islew texnikasina, dóretiwshilik jumislarin orinlaw metodikasin shólkemlestiriwge úyretiw zárúr dep esaplaydi.
Tájiriybeli pedagog sabaqta jumis islep atirgan shaqqan oqiwshini irkpeydi, áste isleytugin oqiwshini asiqtirmaydi. Sorawga duris juwap bergen oqiwshiga gezektegi sorawdi beredi, al qáte juwap bergen oqiwshiga qosimsha tapsirmalar beredi.
Jas mugallim óz betinshe jumisti shólkemlestiriwde ózine ogada az juwapkershilikti aladi.
Oqiwshilar sogan úyrengen boladi, bunda mugallim hámmesin ózi túsin-diredi, eń kerekli degen jerlerin ayirip kórsetedi, diqqatta nege awdariw kerek ekenligin beliglep beredi h.t.b.
Bunday jagdayda oqiwshilar kóbinese óz betinshe islewdiń ne ekenligin túsinbeydi.
Jáne de sheber mugallimler oqiwshilarga úy tapsirmasin olar ushin qiziqli etip beriwge háreket jasaydi. Usi maqset penen úy tapsirmasin awizsha hám jazba, qosimsha ádebiyatlar menen ámeliy jumislardi orinlaw, óz
qálewi boyinsha tapsirmalar, májbúriy hám qálewi boyinsha jeke yamasa toparlasip orinlawi ushin tapsirmalar beredi.
Oqiwshilardiń úy tapsirmasin jaqsi orinlawi ushin mugallim sabaq waqtinda úlken tayarliq jumislarin alip bariwi tiyis.
Sonliqtan da tájiriybeli mugallimler hár bir sabaqta taza materialdi toliq, aniq jetkeriw ushin kóp waqit bóledi. Sebebi egerde taza tema jaqsi túsindirilse, oqiwshilar oni toliq ózlestirse endigi sabaqta úyge tap-sirmasin tekseriwge az waqit ketedi.
Sheber mugallimler sabaq barisinda oqiwshilardi úyge tapsirmani orinlawga sistemali túrde tayarlap baradi. Tapsirmani túsindirgen olar tiykargi diqqatti tapsirmaniń aniqliligina bir mánililigine hám túsi-nikliligine awdariwi, haqiyqatinda da hámme oqiwshi derlik tapsirmani túsindime hám aniq bildime, mine usigan úlken itibar beredi. Egerde úyge berilgen tapsirmaniń qalay orinlaganligi mugallim tárepinen kúnde tekserilip barilsa, bul oqiwshilardiń qunigip sabaq tayarlawina tiykar boladi, balalardi jedellestiredi, al egerde úyge berilgen tapsirma tekse-rilmese balalardagi oqiwga degen qizgiwshiliq tómenleydi.
`Úyge tapsirma berdiń be-tekser, teksermeseń berme` - usi qádeni hár bir mugallim basshiliqqa aliwi tiyis.
Mugallimniń pedagogikaliq miynetiniń mádeniyatı.
Joqari da atap ótkenimizdey. Pedagogikaliq sheberlikti iyelewi ushin mugallim tek ózi oqitatugin pándi jaqsi bilip qoymastan, siyasiy tarawda, ilimde, iskusstvoda, texnika hám sport tarawlarinda adamlardi kóbinese neler tinishsizlandiratuginligi menen de qizigiwi kerek.
Sabaq oqiw tárbiya protsessi siyaqli barliq waqitta siyasiy bagdarla-niwshiliqti óz ishine aladi. Sabaq bul hám kafedra hám tribuna uliwma sabaq bul mugallimniń dún`yaga óziniń hám balalarina qatnasin aniqlawshi kóz-qarasi pozitsiyasi.
Sabaq waqtinda qalayinsha jaqsi psixologiyaliq rejimdi saqlawga boladi. Birinshi gezekte balaniń diqqatina kesent etetugin, oni alań qi- latugin, klass jagdayinda, doslari arasindagi hám óziniń jeke jumisinda balani táshiwishke salatugin barliq jagdaylardi saplastiriw kerek.
Orta hám joqari klasslarda sabaq ótetugin jas mugallim hámme waqit sabaq waqtinda balaniń ne menen shugillanip otirganligin, qalgan oqiw-shilar bar ma, joq pa ekenligin názerden shette qaldirmaw kerek. Hesh qanday gúmansiz bunday jagdaylar tilshilerde, geograflarda da, tariyxshilarda da ushirasadi. Ne sebep. Sebebi mugallimlerde de oqiwshilarga tásir etiw uqipliligi, sheberligi toliq jetilispegen. Soniń ushinda mugallim arnawli psixologiyaliq bilimge hám ámeliy kónligiwge, shinigiwga iye bo-liwi kerek.
Hár túrli sabaqlardi islengen ápiwayi soni kórsetedi, 45 minutliq sabaqta pedagog óziniń tárbiyalaniwshilarina ortasha 100 túrli talap qoyadi. Bul azba yamasa kóp pe. Bul sorawga juwap beriw ushin A.S.Makarenkoniń aytqanin eske túsiremiz: -Egerde kimde kim mennen meniń pedagogkialiq tájiriybemdi tup mańizin, mazmunin qisqasha formula menen qalayinsha aniqlap bere alatuginligimdi sorasa, men adamga múmkinshiligi bolganinsha kóp talap qoyiw hám múmkinshiligi bolganinsha ogan húrmet kóp talap qoyganliginda emes, al qalayinsha qoyganliginda.
Qalayinsha talap etip úyreniw kerek.
Bul metodti ózlestirip pedagoglar hámmesinen burin balaga jeke tásir etiwdi, sabaq barisinda olarga urisip yamasa maqtap xoshametlep, ayirim eskertiwler qiliwdi, juwmagin shigariwdi úrdis etedi. Olar kimge, qa-layinsha hám qanday qanday talap qoyiw kerekligin jaqsi biledi, al oqiw-shilar bolsa talapti bilip bir qádegen úyrenedi.
Eń pedagogtiń qoyatugin talabi aniq, jeńil (balaniń shamasi keletuginday) hám aqirina jetkeretuginday boliwi shárt.
Cabaq protsessinde oqiwshi tek oqigan pánin hár qorshagan dún`ya hádiy-selerin bilip gana qoymastan, onda olarga degen belgili bir kóz-qaras payda boladi. Ayirim waqiyalar oni oylandirsa, basqalari ol ushin bári bir, nemqurayliliq penen qaraydi, bir nárseler ogan unasa, birewleri menen qiziqpaydi, ayirim mugallimlerdi unatsa, birewlerin jaman kóredi.
Psixologlardiń kórsetiwinshe jaqsi emotsiya, tásir etiwler adam xizmetin ruwxlandiriwshi hám kúshli pát beriwshiler bolip tabiladi.
Sabaq waqtinda bunday emotsiyaliq aqiliy jagdaydi payda etiw hár túrli jollar menen ámelge asiriladi. Birinshiden` úyrenilip atirgan hám qosimsha materiallardan paydalaniw. Misali, tariyx sabginda mugallim minanday misal keltiredi` planetamizdiń pútkil tariyxinda qrtqe úlken hám kishi urislar bolgan. Onda 3 mlrd. 640 mln. Adam nabit bolgan. Egerde usi urislardiń bahasin altinga aylandirip esaplasaq, onda qalińligi i metr hám eni 10 km. altin lenta ekvator arqali jer sharin aylandirip orawga boladi.
Ekinshiden` sabaqqa anaw yamasa minaw jańaliqlar tuwrali magliwmat-lar, qiziqli waqiyalar kirgiziw járdemi menen, belgili oqimislilardiń ómiri hám xizmeti haqqinda magliwmatlar, tvorchestvoliq izleniwge ruwxlangan, adam aqiliniń háwesligi haqqinda gúrrińler aytiw.
Úshinshiden` sabaqtiń mazmunli boliwi ushin, oqiwshilardi, olar ushin qiziqli bolgan dóretiwshilik jumisqa tartiw kerek. Bunday jumisqa balalardi quniqtiriw túrli situatsiyalardiń hár túrli tiplerin qollaniw menen baylanisli boladi. Problemaliq situatsiya (mashqalali jagday) burin belgili dárejede tanis bolgan bir nárseni taza, jańa tárepin, geyde kútilmegen tárepin qaraydi. Balalardagi usi kútilmegenlik, usi tabisli boliwi ushin júdá paydali.
Misali besinshi klass oqiwshilari geografiya sabaginda -Tronosferada hawaniń qiziwi- degen temani úyrengende olar jerdiń kúnnen issiliq alatuginligin eske túsiredi. Kúnge qansha jaqin bolsa, sonsha jilli bo-liwi kerek. Biraq ta mugallim jerge qaraganda joqari atmosferada hawa sal-qiniraq bolatuginligin balalarga eskertedi. Bunday faktler dáslebinde oqiwshilar ushin túsiniksizlew boladi. Mugallim taxtaga -tobesine qar úyilgen súwrettiń qistirip, balalardan soraydi` -Ne ushin jazda biyik tawlardiń tóbesinde qarlar jatadi, tawdiń tóbesi kúnge jaqin goy. Oqiw-shilar oylanip óz pikirlerin ayta baslaydi. Kún nurlari jerge túsiwi me-nen oniń betin qizdiradi hám onnan atmosfera hawasi qizadi. Jerge qansha jaqin bolsa, sonsha jilli boladi hám kerisinshe.Oqiwshilardi jaqsi emotsiyalar menen oqitiwdiń 4 bagdari bul mugallimniń oqiw materiallarina emotsional (qizigiw, súysiniw, jaqsi) qatnasta boliwi menen baylanisli boladi. Baslawish mugallimler minani este tutiw kerek` mugallimniń uqipli-liq penen sabaqti suliw, obrazli etip, bar intasi menen túsindiriwi oqiw-shilarga kúshli tásir etedi, olardi hayran etedi, ózine tartadi.
Ilimpazlardiń izertlewleri soni dálilleydi, tájiriybeli oqitiwshilardiń jeke qasiyetleriniń arasinan oqiwshilar olardiń quwanishli, házilkesh xarakterin ayirip kórsetedi. Bul múg’allimge egerde balalar qatti sharshap, yamasa zerigip olardiń diqqati hár jaqqa bólinip, idirasip otirg’an jag’dayda klass atmosferasin jaqsi halg’a alip keliwge kóp járdem beredi (házillesedi, kúlisedi, qullasi balalardiń diqqatin ózine tartadi). Bunday jag’dayda ol balalarg’a az g’ana dem beredi fizkult minut ótkeredi, kollektiv penen ózleriniń eń jaqsi kóretug’in qosig’in ayttiradi. Kerisinshe kem tájiriybege iye mug’allim sabaq waqtinda múmkin bolg’an jerinde de balalarg’a kúlisiwge ruxsat etpeydi, tártipti buzip aliwdan qorqip, balalardiń pátin qaytarip otiradi. Bunday mug’allimlerdiń eń bir jaman jeri onda tek yumor sezimniń (háziliniń) joqlig’inda emes, al bul sezimniń oqiwshilarda payda boliwi onda oqiwshilarg’a degen dushpanliq qasliq sezimniń tuwiliwina alip keledi.
-Mekteptiń quwanishli, qiziqli, kóterińki ruwxina, dushpang’a kesentlikke qarag’anday etip qaraw, bul eń úlken qateshilik.
Sabaqtiń tempi (tezligi, páti).
Sabaqtiń tempi mugallim ushin tek xizmet mádeniyati mashqalasi emes, al sabaqtiń sapasi, tártip mashmqalasi. oqiw xizmetiniń tempi (páti) joqari boliwi kerek, biraq oqiwshilardiń jeterliktey dárejede, sonliqtan da oqiw jumisiniń joqari pátin qollap quwatlaw ushin sheber mugallimler oqiwshilarda ámeliy shinigiw hám kónligiwlerdi tárbiyalaydi. Kem tájiriybeli mugallimler waqittan toliq paydalana almay qaliwdan qorqip, oqiwshilardiń múmkinshiliklerin hám olardiń materialdi ózlestiriw sapa-sin esapqa almastan sabaqtiń tempin kúsheytiwge háreket jasaydi.Bunday sabaq ritmin buziw oqiwshilardiń kewil xoshligina (normal`noe rabochee nostroenie) keri tásir jasaydi hám jaliqtirip jiberedi.
Jaqsi jumis tempin aniqlaw ushin tómendegilerdi aytiwga boladi` hámmeni qanaatlandiratugin «ortasha» sabaq tempin tabiw, oqiwshilardiń jeke jumis formalariniń baylanisin izlestiriw, oqiwshilardiń jumis túrin ózgertiw hám túrli formalarin oylap tabiw, waqitti mazmunsiz sarplawdi qisqartiw. Sabaqta jumis tempin áste aqirinliq penen kúsheytiw kerek. Sabaqtiń tempi haqqinda másele mugallim tárepinen tek jumis protsessinde gana sheshiledi.
Sabaqta ózin-ózi tekseriw.
Ózin-ózi tekseriw jas mugallimniń pedagogikaliq uqipliligin rawaj-laniwin tezletedi, tájiriybeli mugallimlerdiń pedagogikaliq sheberligin ózlestirip aliwina járdem etedi. Ózin-ózi analizlewi menen mugallim sa-baqta ózin-ózi basqariwdiń hám ózin-ózi jetilistiriwdiń qariwli quralina iye boladi, tabisli jumistiń usillarin ańgaradi, bul óz gezeginde jumistan qanaatlaniwdi payda etedi, mugallimniń ruwxiy kúshin toliqtiradi.
Sabaqti analizlewdiń tómendegishe uliwmalasqan printsipleri bas-shiliqqa aliwga boladi.
Sabaqta isleymen dep uygargan nárseń menen haqiyqiy orinlagan nár-seni salistiriw~
Shamalagan nárseniń nátiyjesi menen salistirip oqiwshilardiń alga ilgerlew dárejesin aniqlaw (bilimde, kónligiwde, rawajlaniwda). Sabaqta oqiwshilar qizigiwshliiq penen jumis isleyme-soni esapqa aliw.
Sabaqtiń sapali tárepi.
Sabaqta berilgen tapsirmaniń orinlaniwin bahalawda oqiwshilar táre-pinen bilim, uqipliliq hám kónligiwlerdiń qanday dárejede ózlestir-genligi málim boladi.
Sabaqtiń sapali tárepin aniqlaw bul mugallim ushin sheberlik mek-tebi, sabaqti shólkemlestiriwde anagurlim mańizli usillar hám metodlardi ańli qollaniw sharayati bolip tabiladi. Ol sabaqta neniń sátli bolganin hám neniń sátsiz bolganligin, bul sátsizliktiń qalay kelip shiqqanligin hám oni qalay saplastiriw kerek ekenligin kóre aladi, ped.sheberlikti jokarilatiw ushin neni rawajlandiriw hám bekkemlew kerek ekenligin bile aladi. Sabaqtiń sapasin tómendegi sxema menen ańlatiwga boladi` tapsirmani soraw-túsindiriw-bekkemlew-úyge tapsirma beriw.
Solay etip, mugallimniń tayarlaniwdagi hám sabaqti ótiwdegi sheber-ligi bul quramali jumis, biraq soni iyelew hár bir oylanip isleytugin mugallim ushin zárúr.
BEKKEMLEW UShIN SORAWLAR:
1. Sabaqtagi mugallimniń sheberligi qanday boliwi kerek?
2. Mugallim qalayinsha oqiwshilardiń biliw iskerligine basshiliq etedi?
3. Mugallimniń pedagogikaliq xizmet mádeniyati qanday?
4. Sabaqtagi sheberligin mugallim qalay tekseriliwi múmkin?


Usinilgan ádebiyatlar.
6. Muslimov N.A. Bwlajak kasb ta`limi wqituvchilarini shakllantirish T-2004
7. B.Juraeva. Problemi formirovaniya pedagogicheskoy kul`turi uchitelya v svete natsional`noy programmi podgotovki kadrov. T-2003 y
8 .WWW. ziyonet.uz/pedagogik mahorat. Zip
9.WWW. ziyonet.ru/pedagogika. Zip