Oqsillarning umumiy tavsifi va biologik ahamiyati. Oqsillarning xossalari. Oqsillarni ajratib olish va tozalash

Almashinadigan va almashinmaydigan aminokislotalar

Hayvon oziqasi tarkibidagi oqsil moddalarning biologik qimmati ularning aminokislota tarkiblari bilangina belgilanmaydi. Turli xil oqsillarning aminokislota tarkiblari bir xil emas. Ular bir-birlaridan aminokislotalarining turi va miqdori jihatidan ham farq qiladilar. Bir oqsil tarkibida uchraydigan aminokislota ikkinchi bir oqsil tarkibida boʻlmasligi mumkin. Organizmda sintezlanmaydigan aminokislotalarni hayvon organizmi ozuqa bilan doimo iste’mol qilib turishi Shart.

Ozuqa oksili tarkibidagi aminokislotalarning hayvon organizmida sintezlanishi va sintezlanmasligiga qarab oqsilning qimmati, aminokislotalar almashinishi yoki almashinmasligi belgilanadi. Hayvon organizmida sintezlanadigan aminokislotalar almashinadigan amino­kislotalar deb ataladi. Bunday aminokislotalarga: alanin, glyutamin kislota, asporagin kislota, prolin, tirozin, sistein, serin, glitsin kabilarni koʻrsatish mumkin. Hayvon organizmida sintezlanmaydigan amino­kislotalar esa almashinmaydigan aminokislotalar deb yuritiladi. Bunday aminokislotalarga: metionin, lizin, treonin; gistidin, arginin, leysin, izoleysin, valin, fenilalanin va triptofan kiritiladi.

Ozuqa, ya’ni hayvon ratsioni tarkibida ayrim amino­kislotalarning oz boʻlishi yoki ayrimlari normadan ortiqroq boʻlishi ham har xil patologik holatlarga olib kelishi mumkin. Masalan, choʻchqa va qushlar doimo makkajoʻxori bilan boqilganda, uning tarkibida tripto­fan aminokislotasi oz boʻlganligi sababli pellagra kasalligi uchrashi aniqlangan. Aksincha, ozuqa tarkibida triptofan aminokislotasi yetarli boʻlganda, ortiqcha leysin aminokislotasi berilganda ham odamlarda pel­lagra kasalligi kuzatilgan. Shuning uchun hozirgi paytda hayvonga beriladigan ozuqa aminokislota tarkibi jiha­tidan bir me’yorda, ya’ni birining oz va ikkinchisining nihoyatda ortiqcha boʻlishiga yoʻl qoʻymaslik masalalariga katta e’tibor berilmoqda.

Ozuqaning tarkibiy qismi boʻlgan oqsillarni amino­kislota tarkiblariga koʻra toʻla qimmatli va toʻla qimmatli emas deb qaraladi. Tarkibida barcha almashtirib boʻlmaydigan amino­kislotalarni tutuvchi oqsillar toʻla qimmatli hisoblanadi. Ular asosan sut, tuxum va gusht tarkibiga kiruvchi oqsillardir. Toʻla qimmatli boʻlmagan oqsillarda esa almashtirib boʻlmaydigan aminokislotalar juda oz boʻladi. Bunday oqsillar asosan oʻsimlik oqsillari tarkibiga kiradi. Kavsh qaytaruvchi hayvonlar esa kerakli aminokislotalarning yetishmaydigan qismini kat­ta qorindagi mikroorganizm oqsillari hisobiga toʻldiradi.