Oqsillar biosintezini boshqarilishi

1. Gemproteidlar sintezi. Aralash makromolekulalar – glikoproteidlar va lipoproteidlarning oqsil qismi gidrolizdan keyin aminokislotalarga, oqsil bo’lmagan qismi uglevod va lipidlarga xos usulda parchalanadi.

Gemproteidlarning o’ziga xos tomoni ularning oqsil bo’lmagan qismining almashinuvidir. Organizm gemproteidlarining asosiy qismini (83% atrofida) qondagi eritrotsitlar va suyak iligi hujayralaridagi gemoglobin tashkil etadi. Qolgan qismi (17% atrofida) skelet muskullari va yurak mioglobiniga hamda hujayra gemproteidlari – sitoxromlar, katalaza, peroksidaza va boshqalarga to’g’ri keladi.

Gem sintezi uchun manba vazifasini glitsin va suktsinil-KoA bajaradi. Ulardan δ-aminolevulenat kislota hosil bo’ladi. Keyin ikki molekula δ-aminolevulenat kislotadan porfobilinogen – porfirinlarning bevosita o’tmishdoshi hosil bo’ladi. Ulardan biri koproporfirin III bo’lib, bevosita protoporfirin IX ga aylanadi. Protoporfirin IX halqasiga temir ionining birikishi ferroxelataza ishtirokida amalga oshadi. Yakunlovchi bosqichda gem globin oqsili bilan birikib, gemoglobin yoki mioglobin hosil qiladi. Boshqa gemproteidlar sintezida esa gem sitoxromlar va boshqa gem saqlovchi fermentlar uchun xos bo’lgan oqsil qismi bilan birikadi. Agar hosil bo’lgan gemni bog’lash uchun oqsil yetarli bo’lmasa, unda kislorod bilan oziqlanib, gemin hosil bo’ladi va bunda porfirinlar sintezining birinchi reaktsiyasi susayadi.

2 suktsinil-KoA + 2Glitsin

- - - - - - - - - - - - - gemin

ingibirlanish +O₂

Gem

+oqsil gemproteidlar

+Fe²⁺

Protoporfirin IX

n bosqich

δ-aminolevulenat kislota Koproporfirinogen III mitoxondriya

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

n bosqich sitoplazma

Porfobilinogen Koproporfirin III

Gem biosintezida ishtirok etuvchi fermentlar suyak iligida, yadroli eritrotsitlar, jigar, buyrak, ichak shillig’ida bo’ladi. δ-aminolevulenat kislota sintezi reaktsiyasi mitoxondriyada, porfobilinogen hosil bo’lishi va undan koproporfirin III ning sintezlanishi sitoplazmada, koproporfirinogen III dan gemning sintezlanishi yana mitoxondriyada boradi.