|
Mirzo Ulug’bek nomidagi O’zbekiston Milliy universiteti Biologiya fakulteti Biologiya yo’nalishi 305-guruh talabasining Enzimologiya fanidan “Katalaza fermentining oziq-ovqat sanoatidagi ahamiyati” mavzusidagi
MUSTAQIL ISHI.
TEKSHIRDI: Xamdamova Nigora.
BAJARDI: Abduganiyeva Shahzoda.
Reja:
1.Katalaza fermenti haqida ma’lumot.
2.Katalaza fermentining oziq-ovqatdagi ahamyati.
3.Fermentlarni umumiy tavsifi.
Fermentlar оqsil tabiatli katalizatоrlar bo’lib, оrganizmdagi barcha biоkimyoviy reaktsiyalarni tezlashtiruvchi biоlоgik faоl оqsildir. «Ferment» termini (lоtinchadan- fermentum–achitqi) ma’nоsiga ega. XVII asr bоshida Gоllandiya оlimi Van Gelmоnt tоmоnidan spirtli bijg’ishga ta’sir qiluvchi mоddalar taklif qilingan. Fermentlar barcha tirik hujayra va to’qimalar tarkibiga kiruvchi, hamda u erda amalga оshadigan barcha biоkimyoviy jarayonlarda ishtirоk etuvchi mahsus biоlоgik katalizatоrlardir. Barcha hayotiy jarayonlar mоddiy asоsini fermentlar katalizlaydigan minglab kimyoviy reaktsiyalar tashkil qiladi. Bu o’zgarishlar juda murakkab va hilma – хil bo’lishiga qaramay, ya’ni ma’lum harоratda, nоrmal bоsim, kislоtali va ishqоriy muhitda o’z fiziоlоgik funktsiyalarini nоrmal ketishini tez suratda ta’minlaydi.
Katalaza (yunoncha kalaōō - yo'q qilish, sindirish) ferment (EC 1.11.1.6) bo'lib, biologik oksidlanish jarayonida hosil bo'lgan vodorod peroksidning suvga va molekulyar kislorodga (.) parchalanishini katalizlaydi, shuningdek, past molekulyar og'irlikni oksidlaydi. vodorod peroksid ishtirokida spirtlar va nitritlar ... U deyarli barcha organizmlarda uchraydi. To'qimalarning nafas olishida ishtirok etadi. Katalaza kristall holatda olingan. Uning molekulyar og'irligi 250 kDa deb baholanadi. Ferment hayvonlar, o'simliklar va mikroorganizmlar hujayralarida keng tarqalgan. Katalazaning vazifasi tanadagi turli oksidlanish jarayonlarida hosil bo'lgan toksik vodorod periksni parchalashdir. Katalaza katalitik jihatdan mukammal ferment - vodorod peroksidning parchalanishini 90 milliard marta tezlashtiradi.
Oziq-ovqat sanoatida fermentlar texnologik jarayonlarning tezligini oshiradi, tayyor mahsulot hosildorligini oshiradi, mahsulot sifatini oshiradi, qimmatli xom ashyoni tejash va chiqindilarni kamaytirish imkonini beradi. Ferment preparatlari hayvonlar, tabiiy va sun'iy kelib chiqadigan frmentlarga bo'linadi. Оziq – оvqat va farmatsevtika sanоatining ko’pgina tarmоqlari- vinоchilik, nоn yopish, pishlоq pishirish, spirt, chоy, aminоkislоtalar, vitaminlar, antibiоtiklar ishlab chiqarish ham har хil fermentativ jarayonlardan fоydalanishga asоslangan. Shuning uchun fermentlar xоssalarini va ta’sir meхanizmini o’rganish kimyogarlarga xalq хo’jaligining barcha sоhalarida qo’llaniladigan yangi ancha mukaemmallashgan katalizatоrlar yaratishga imkоn beradi.
Katalaza - vodorod peroksidning (hayvon va o'simlik hujayralarida metabolizmning zaharli qo'shimcha mahsuloti) parchalanishini katalizlovchi ferment. Laboratoriya tajribasi davomida biz katalaza faqat tirik to'qimalarda va 40% C dan 609 C gacha bo'lgan haroratda ishlashiga ishonch hosil qildik. Issiqlik bilan ishlov berilgan to'qimalarda ferment denatüratsiyalanadi, shuning uchun reaktsiya sodir bo'lmaydi. Ma'lum bo'lgan organizmlarning aksariyati barcha organlarda katalazadan foydalanadi, ayniqsa sutemizuvchilarning jigarida yuqori konsentratsiyalar mavjud. Katalaza asosan eritrotsitlarning peroksizoma va sitozolida (baʼzan mitoxondriyalarda) topiladi. Deyarli barcha aerob mikroorganizmlar katalazadan foydalanadi. Methanosarcina barkeri kabi ba'zi anaerob mikroorganizmlarda ham mavjud. Katalaza o'simliklar orasida ham universal bo'lib, ko'pchilik qo'ziqorinlarda uchraydi.
Oksidlangan substratda (elektron donor) molekulyar kislorodni o'z ichiga olgan 1.13 kichik sinf fermentlari birgalikda oksigenazalar deb ataladi. Ushbu kichik sinfning fermentlari barcha turdagi hujayralarda mavjud. Ular ko'plab endogen birikmalarning, xususan, aminokislotalar, fenollar, sterollar va boshqalarning gidroksillanishida ishtirok etadilar. 1.13 kichik sinfining eng muhim a'zolari oksigenazalar bo'lib, 1.13.11 kichik sinfni tashkil qiladi - dioksigenazlar. Bu fermentlar o'zgarishlarni katalizlaydi, bunda O2 molekulasining ikkala atomi oksidlangan substratga qo'shiladi. Misol uchun, fenilalanin va tirozinning katabolizmi jarayonida gomogenizat hosil bo'ladi, u homogenizat-1,2-dioksigenaza ishtirokida 4-maleilasetoatsetatgacha oksidlanadi.
Katalaza kimyo va oziq-ovqat sanoatining turli texnologiyalarida qo'llaniladigan vodorod periks qoldiqlarini parchalanish jarayonlarida qo'llaniladi. Ferment vodorod peroksid yordamida paxta tarkibidagi to'qimachilik materiallarini oqartirish texnologiyasida keng qo'llaniladi. Oziq-ovqat sanoatida katalaza pivo, ichimliklar, sut mahsulotlarini sovuq sterilizatsiya qilish uchun va glyukoza oksidaza bilan birgalikda antioksidant sifatida ishlatiladi. Ferment vodorod peroksid va etanol miqdorini aniqlash uchun biosensorlarning tarkibiy qismi sifatida ishlatiladi. Katalaza polifermentli antioksidant preparatlarni yaratish uchun, shuningdek, patogen va opportunistik mikroorganizmlarni aniqlash va ro'yxatga olish uchun differentsial diagnostika madaniyat vositalarining bir qismi sifatida klinik diagnostikada qo'llaniladi.
Katalaza oziq-ovqat sanoatida pishloq ishlab chiqarishdan oldin sutdan vodorod peroksidni olib tashlash uchun ishlatiladi. Yana bir foydalanish - oziq-ovqat o'ramlarida, ular oziq-ovqatning kirib kelishiga to'sqinlik qiladi. Katalaza toʻqimachilik sanoatida ham qoʻllaniladi, materialda peroksid yoʻqligiga ishonch hosil qilish uchun matolardan vodorod peroksid olib tashlanadi. Kontakt linzalari gigienasida kichik foydalanish - bir nechta linzalarni tozalash vositalari vodorod periks eritmasi yordamida linzalarni dezinfektsiyalash; Keyin katalazani o'z ichiga olgan eritma linzalarni qayta ishlatishdan oldin vodorod periksni parchalash uchun ishlatiladi.
Adabiyotlar:
Toraqulov Yo.X Molekulyar biologiya, Toshkent O’qituvchi 1994 y.
Sobirov Z. Organik kimyo T. Toshkent, 2005
hptt/www.ziyonet.uz
Do'stlaringiz bilan baham: |
