O`qituvchi nutq madaniyati” fanid an Oraliq javoblar О’qituvchi nutq madaniyati” kursining maqsad va vazifalari

Nutqning kommunikativ (aloqaviy) sifatlari.Nutqning kommunikativ sifatlari, хususiyatlari,To’g’rilik sifati nutq tarkibi va ko’rilishining amaldagi adabiy til me’yorlariga tula mosligi asosida yuzaga keladi. Adabiy til me’yorlariga amal qilinmasdan tuzilgan nutq to’g’ri nutq bo’la olmaydi. . Aniqlik nutqning fazilati sifatida yorqin ifоdalash qоbiliyati bilan, nutq prеdmеtining ma’nоsi bilan, nutqda ishlatayotgan so`z ma’nоlarini bilish bilan bоg`liq bo`ladi. Agar nоtiq o`zi fikr yuritmоqchi bo`lgan nutq prеdmеtini yaхshi bilsa, unga mоs so`zlar tanlasa va o`zi tanlagan so`zlarning ma’nоlariga mоs vazifalar Yuklasa nutq anio`lishi tayin. Aniqlik ikki хil bo`ladi: narsaning aniqligi va tushuncha aniqligi. Har qanday narsaga baho berilganda, avvalo, uning asilligi, boshqa keraksiz unsurlardan xoliligi, o’z mohiyatiga muvofiq toza tarkibga egaligi kabi me’yorlardan kelib chiqiladi. Soflik sifati nutqni ana shunday baholash me’yorlaridan hisoblanadi. Aytish lozimki, nutqning bu kommunikativ sifati nutq bilan adabiy til va nutq bilan jamiyat munosabatida namoyon bo’ladi. Shunga ko’ra nutqning sofligini nutqning adabiy til me’yorlariga va jamiyatdagi mahnaviy — axlok qoidalariga yot bo’lgan unsurlardan xoliligi bilan belgilanuvchi kommunikativ sifat tarzida tahriflash mumkinNutqning jo’yaliligi.Agar nutq o’zida barcha kommunikativ sifatlarni mujassam etsayu har jihatdan jo’yali, yahni o’z o’rnida bo’lmasa, u maqsad nishoniga borib yetmaydi. Jo’yalilik yo’q joyda nutqning boylik, aniqlik, ifodalilik kabi muhim sifatlarining moxiyati yo’qoladi Nutqning ifodaliligi. Nutqning bu sifati ba’zian tahsirchanlik tarzida ham talkin etiladi. Ammo tahsirchanlik keng kamrovli tushuncha bo’lib, u yaxlit yaxshi nutqka xosdir. Tabiiyki, har qanday nutqning asosiy maqsadlaridan biri tinglovchi yoki o’quvchi ongiga tahsir etishdan iborat

17. 
    Nutqning to`g`riligi, Nutqning to’g’riligi nutq madaniyati haqidagi tahlimotning markaziy masalasidir. Madaniy nutqning boshqa barcha kommunikativ sifatlari ayni shu to’g’rilik mavjud bo’lgandagina yuzaga kela oladi. Zotan, tufi bo’lmagan nutqning aniq yoki mantiqiyligi, ifodaliligi yoki boyligi haqida gapirish mumkin emas. Aytish joizki, nutqning to’g’riligi boshqa barcha kommunikativ sifatlarning poydevori vazifasini bajaradi. Shuning uchun ham nutqning to’g’riligi nutq madaniyatining birinchi bosqichi bo’lib, maktab ona tili tahlimining asosiy maqsadi qam o’quvchilarda aynan to’g’ri nutq tuzish ko’nikma va malakalarini shakllantirishga karatilgan.To’g’rilik sifati nutq tarkibi va ko’rilishining amaldagi adabiy til me’yorlariga tula mosligi asosida yuzaga keladi. Adabiy til me’yorlariga amal qilinmasdan tuzilgan nutq to’g’ri nutq bo’la olmaydi.Nutqning grammatik jihatdan to’g’riligi nutq madaniyatida ayricha o’rin tutadi. To’g’rilik degan kommunikativ sifat uchun grammatik to’g’rilik asoslarning asosidir. Grammatik to’g’rilik esa nutqda grammatik me’yorlarga qat’iy amal qilish orqali namoyon bo’ladi. Tabiiyki, grammatik me’yorlar morfologik va sintaktik me’yorlardan tarkib topadi. So’zlarning morfologik shakli va ularning nutqda qo’llanishini tartibga soluvchi qoidalar morfologik me’yorlar. so’zlarning birikish yo’llari, so’z birikmasi va ran tuzilishi bilan bog’lik qoidalar esa sintaktik me’yorlar deb yuritiladi.
    

17.