„O‘qituvchi nashriyot-matbaa ijodiy uyi toshkent-2020

4.2-mashq
.
Ilmiy matnni boshqa matnlardan farqlovchi belgilarni aniq- 
lang.
4-mavzu.
 ILMIY USLUB
http://eduportal.uz

---

17
4.3-mashq
.
Berilgan so‘zlardan ilmiy uslubga xoslarini ajratib ko‘-
chiring.
Biosfera, firma, ekologiya, ota-ona, yer, ma’rifat, tushuncha, tajriba, 
uy, taom, ko‘rinadiki, shuningdek, deraza, sayr qilmoq, mardona, o‘simlik, 
nahotki, ajoyib, faxrlanmoq, tizim, xarita, nur, sartarosh, harorat.
Namuna:
biosfera,…
Nazariy matn
Ilmiy uslub maxsus terminlar yordamida fanga doir fikrlarni bayon 
etishga mo‘ljallangan. Bu uslubda bo‘yoqdor so‘z va qo‘shimchalar, iboralar, 
maqol va matallar qatnashmaydi. Ilmiy uslubda murakkab jumlalar, kirish 
va kiritmali qurilmalar ko‘p qo‘llaniladi. Olimlar o‘z fikrlarini hamkasblari 
uchun ilmiy uslubda bayon etadilar. Ilmiy maqola, tezis (ma’ruza bayoni), 
dissertatsiya, monografiya kabilar ilmiy uslub janrlaridir. 
Ilmiy fikrlar mutaxassis bo‘lmaganlar uchun ilmiy-ommabop shaklda 
yetkaziladi.
 4.4-mashq.
Matnni o‘qing va mazmunini og‘zaki bayon qiling.
STENOGRAFIYA TARIXIDAN
Stenografiya – og‘zaki nutqni yozuvda qayd etishni maksimal darajada 
tezlashtirish maqsadida yaratilgan maxsus yozuv sistemasi. Stenografik 
yozuvning tezligi odatiy yozuv tezligidan 6 – 7 marta ortiq.
Stenografik yozuvni dastlab greklar yaratganlar. Grek stenografiyasining 
bizgacha yetib kelgan yodgorliklari eramizdan oldingi IV – III asrlarga 
oid. Stenografiyaning paydo bo‘lishi notiqlik san’atining taraqqiyoti va 
shu munosabat bilan nutqni tez yozish zaruratining yuzaga kelishi bilan 
bevosita bog‘liq. Yozuvning stenografik usuli, shuningdek, rimliklarga 
ham ma’lum bo‘lgan. Rim stenografiyasini keyinchalik Sitseronga 
kotiblik qilgan qul Tiron yaratgan (eramizdan oldingi I asr), u eramizdan 
oldingi 63-yilda Sitseronning senat kengashida fitnachi Katilinaga qarshi 
so‘zlagan mashhur nutqini o‘z yozuv sistemasi bilan yozib olgan; Rim 
stenografiyasi shuning uchun ham „Tiron notalari“ nomi bilan yuritiladi. 
Tiron notalaridagi har bir belgi to‘liq bir so‘z yoki so‘z birikmasini 
2 – Ona tili, 10-sinf
http://eduportal.uz

---

18
ifodalagan. Shuning uchun ham bu stenografik yozuvda bir necha ming 
belgi bo‘lgan. Bu esa uni to‘liq esda saqlab qolishni qiyinlashtirgan. 
Shunga qaramasdan, bu yozuv Rim davlatida va undan tashqarida juda 
keng tarqalgan, maktablarda undan dars berilgan. 
(N. Mahmudov.
„Yozuv 
tarixidan qisqacha lug‘at – ma’lumotnoma“)