O`qituvchi : Kadirov Abdumalik Matkarimovich Fan kodi : 5350300

2.3 Ijtimoiy-iqtisodiy tahlillashing ekonometrik usullaridan foydalanish

Ekonometrika-matematik statistika usullari yordamida iqtisodiyotda miqdoriy qonunlar va o‘zaro bog‘lanishlarni tadqiqot qiladigan fandir. Usha usullar asosida korrelyatsion-regression taxlil yotadi. Ekonometrika nima - amerikalik iqtisodchi olim E.Keyn (ekonomicheskaya statistika i ekonometrika 1977) “Ekonometrika” deb yozadi u iqtisodiy statistikaning maxsus soxasi- real xujalik jarayonlarini tasvirlovchi nazariy modellarga statistika usullarini tadbiq qilish masalalarini qamrab oladi. R Fisher xamda G.Titner (amerikalik olim) ekonometriyani uchta bilim soxalari, matematika , siyosiy iqtisod va statistikaning sintezi deb tushunadi. Ekonometrika atamasini (so’zi) ekonomika va metrika (o’lchov) so’zlaridan kelib chiqqan bo’lib, ilmiy tushuncha qatoriga birinchi bo‘lib 1930 yilda Nobel mukofoti sovrindori norvegiyalik iktisodchi olim Ragner Frish (1895- 1973) tomonidan kiritgan.1931 yilda jaxon ekonometrik jamiyati tuzildi. Ekonometrika bilan shug‘ullanuvchi mutaxassis ekonometrik deb ataladi.

Ekonometrikaning asosiy vazifasi iqtisodiy nazariyani matematika va statistika bilan bogliq ravishda rivojlantirishda deb biladi.

Ekonometrik modellarning axamiyati shundan iboratki uning yordamida iqtisodiy jarayonlarni chuqur taxlil qilibgina qolmasdan, balki ularning yangi o‘rganilmagan qonuniyatlarini xam ochishga imkon yaratadi. Ular yordamida iqtisodiyotning kelgusidagi rivojlanishini oldindan aytib berish mumkin. Har bir menedjer o‘z faoliyati davomida turli statistik ma’lumotlarni tahlil qilib chiqish masalasi bilan to‘qnashadi. Masalan, ma’lumotning sotuv hajmiga ob- havoning ta’siri; ishlab chiqarish unumdorligiga ta’sir qiluvchi omillar; korxona budjetiga ta’sir qiluvchi asosiy omillar va h.k. Ekonometrikani asosini iktisodiy- statistik modellar tashkil etadi. Ular turli ijtimoiy-iktisodiy vokea va jarayenlarni taxlil kilish va rivojlanish istikbolarini belgilashda keng kullaniladi.Ekonometrik model – bu ehtimollik- stoxastik model. Bu model yordamida iqtisodiy ko‘rsatkichlarni o‘zgarish qonuniyatlarini matematik ko‘rinishida tenglamalar, tengsizliklar va tenglamalar tizimi ko‘rinishda ifodalash mumkin. Umumiy ko‘rinishida ekonometrik model quyidagicha yoziladi: