O‘qitish metodikasi o‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi tomonidan o‘quv qo‘llanma sifatida tavsiya etilgan

Birinchidan, 
sog‘lom vujudli qilib o‘stirdim – quvvatli bo‘ldingiz. Ikkinchidan, 
yarog‘ bilan tanishtirdim – yarog‘ ishlatishga usta bo‘ldingiz. 
Uchinchidan, qo‘rqitmay o‘stirdim – botir bo‘ldingiz
», – tarzidagi 
so‘zlariga e’tibor qiling. Bu so‘zlarning yigitlar tabiatiga xos xu-
susiyatlarni belgilashdagi o‘rnini izohlang» o‘rtaga tashlanganda 
o‘quvchilar o‘ylanishi, o‘zini bir oz zo‘riqtirishi kerak bo‘ladi. Bu 
topshiriq bolalarni yigitlarning tabiatiga xos bo‘lgan baquvvat-
lik, yarog‘ ishlatishga ustalik, botirlik, topqirlik, zukkolik, sinch
-
kovlik kabi sifatlar ularning qaysi ishlarida ko‘ringanini matndan 
qidirishga yo‘naltiradi. O‘qituvchi ulardan muntazam ravishda 
fikr larini matnga tayangan holda bayon etishni, aytgan
larini asos-
35
Ahmedov S., Qosimov B., Qo‘chqorov R., Rizayev S. Adabiyot. 5-sinf uchun 
darslik-majmua. – T.: «Sharq», 2007. 64-b.

---

94
95
lashni talab qilishi lozim bo‘ladi. So‘ng o‘quvchilardan otaning: 
«
To‘g‘ri bo‘ling – bexavotir bo‘lasiz. Maqtanchoq bo‘lmang – xi-
jolatga qolmaysiz. Dangasalik qilmang – baxtsiz bo‘lmaysiz
» tarzi-
dagi nasihatiga o‘z munosabatlarini bildirishlari so‘raladi. To‘g‘ri, 
o‘quvchilarning bu nasihat mazmuni borasida fikrlari sodda, o‘z 
bilganlari doirasida bo‘ladi. Lekin muhimi o‘quvchida fikrning, 
o‘z qarashining shakllanib borishidir. Uning o‘qituvchi tomonidan 
to‘ldirilishi, tuzatilishi metodik jihatdan to‘g‘ri bo‘lmaydi. 
Og‘a-inilarning o‘z sarguzashtlarini bir-birlariga ham dar-
rov aytib bermaganliklari ularga xos yana qanday fazilatning bel-
gisi ekanini o‘quvchilar o‘zlari kashf etsinlar, maqtanchoqlik yot 
bo‘lgan botirlarning og‘ir-bosiqligi, kamtarligiga havas bilan qaray 
bilsinlar. Buning uchun o‘quvchilarning e’tiborini shularga qarata
-
digan savollar o‘rtaga tashlanadi. Qahramonlarga xos bo‘lgan si-
fatlarga o‘quvchilarning havasini qo‘zg‘otish, bu sifatlarning yax
-
shi ekanini ularning ko‘ngliga joylash o‘qituvchining vazifasi. 
Keyin: «Kenja botir sarguzashtlariga e’tibor bering. Uning 
o‘g‘rilarni o‘z holiga qo‘yib ketib qolmaganligi sababini izohlash-
ga urining», «Kenja botirning tadbirkorligi, topqirligi, jasur-
ligi bilan ertak boshida ota tomonidan aytilgan gaplar o‘rtasidagi 
bog‘liqlikka e’tibor qiling» singari topshiriqlar berilganda, ularga 
aniqlik kiritish lozim bo‘lsa, qo‘shimcha savollardan ham foy
-
dalanish mumkin. Kenja botirning fazilatlari uning qaysi amal-
larida ko‘rinishiga o‘quvchilar e’tiborini tortish, qilgan ishlari va 
fazilatlariga munosabat bildirishga undash lozim bo‘ladi.
Asar mazmuni yuzasidan taqdim etilgan: «Kenja botir hikoya-
sidagi to‘ti bilan bog‘liq kuzatishlaringizni bildiring. Va’daga vafo 
qilish uchun ota-onasi, aka-ukalari, yaqinlari, eng muhimi, ozod
-
ligidan kechib kelgan to‘tining olijanobligiga ko‘rsatilgan oqibatni 
izohlang», «Ertakdagi va hikoyadagi shohlarni bir-biriga solishtir-
ing», «Botirlarning saroydan ketish to‘g‘risidagi qaroriga muno-
sabatingizni bildiring» kabi savol-topshiriqlar o‘quvchilarni an
-
cha o‘ylantirishi mumkin. Ularning ko‘pchiligidan kutilgan javob 
chiqmasligi ham oddiy hol. Lekin bu savollarga o‘quvchilarning 
munosabati keyingi soatda bo‘ladigan ertak darsining samarasini 
ta’minlaydi. Hikoyadagi to‘ti va podshoh timsollariga xos sifatlar: 
va’daga vafo va o‘ylamay, shoshqaloqlik bilan tadbir ko‘rish haqi-
da o‘quvchilar bolalarcha sodda xulosa chiqaradilar. 

---

95
Suhbat jarayonida: «Og‘a-inilarning ziyofat paytida dastur-
xonga qo‘yilgan go‘sht, shinni, non taxlami to‘g‘risidagi fikrlariga 
e’tibor qiling. Yigitlardagi bilgichlikning sababi haqida o‘ylab 
ko‘ring», «Podshoning gaplariga asosan to‘ng‘ich botir javob ber
-
ganligini qanday izohlaysiz?», «Qizlar yo‘qotgan tillalariga gavhar 
qo‘shib oldilar» – degan ibora zamiridagi yashirin mazmunga e’tibor 
qiling va uni izohlang» singari savol-topshiriqlar o‘quvchilarni asar 
matnida ilgari surilgan g‘oyalar haqida mulohaza yuritishga unday-
di. «Ilon bilan bog‘liq voqeada podshoh ko‘rgan choraga muno
-
sabat bildiring. Birovning gapiga kirib, shoshqaloqlik bilan yaqin 
kishisini jazolagan hukmdor shaxsiyati haqida mulohaza yuriting», 
«Vazirning xulosasi va maslahatiga munosabatingizni bildiring» 
singari topshiriqlar 5-sinf o‘quvchilarini fikrlashga yo‘naltiradi.
Uy vazifasi qilib ertakning ikkinchi, uchinchi tugashini yozish
-
ni topshirish ham o‘quvchilarni keyingi «ertak darsi»ga tayyorlani-
shiga asos bo‘ladi. Ertakdagi: «Kenja botir podshohga qarab bir 
hikoya aytdi...» jumlasidan keyingi hikoyani o‘quvchilar ertakdagi 
voqealar rivojiga moslashtirib yangidan yaratishlari ham mumkin. 
Uni bajara bilganlarni rag‘batlantirish, eplay olmaganlarni ke-
yingi safar urinib ko‘rish mumkinligini aytib, umidlantirish foydali 
bo‘ladi.
Adabiyot darslarida o‘quvchi ma’naviyatining tozarishida 
qo‘l keladigan metodlardan yana biri