O‘qitish metodikasi o‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi tomonidan o‘quv qo‘llanma sifatida tavsiya etilgan

Sinergetika 
(yunoncha 
sunergeia
– hamkorlik, hamjihatlik) 
– tizimlarning o‘z-o‘zini mustaqil tarzda tashkil etish nazariyasi, 

---

143
o‘z-o‘zini boshqarish, nomuntazam hodisalarni o‘rganish, dun-
yoviy hodisalarni yangicha izohlash, tabiiy va ijtimoiy-iqtisodiy 
murakkab tizimli jarayonlarning tabiatini bilishga qaratilgan ilmiy 
yo‘nalish, tafakkur usulidir
63
. 
Sinergetika, ya’ni hamkorlik ilmiy yo‘nalish sifatida XX asr-
ning 60 – 70-yillarida shakllangan. XXI asrda paydo bo‘lgan peda-
gogik sinergetikani esa ta’lim-tarbiya jarayonining subyektlari 
hamkorligini anglashga ko‘maklashadigan nazariy-amaliy yon-
dashuv sifatida talqin etish o‘rinlidir. 
Ma’lumki, XX asrning oxiri XXI asrning boshlariga kelib 
ta’lim jarayoni subyektlari faoliyatiga nisbatan yangicha yon
-
dashuvlar vujudga keldi. Bu yondashuvlarning ahamiyati shun-
daki, shaxslararo munosabatlar o‘zaro hamkorlik jarayonida yan-
gi sifat ko‘rsatkichlariga ega bo‘ladi va kutilgan natijani beradi. 
Pedagogik hamkorlik ta’lim jarayoni subyektlari faoliyatida yan-
gicha sifat o‘zgarishlarining shakllanishi va namoyon bo‘lishiga 
ko‘maklashadi. Pedagogik hamkorlikning muhim jihati shun-
daki, u ta’lim jarayoni subyektlari faoliyatini muayyan tarzda 
uyg‘unlashtirishga xizmat qiladi. 
Kuzatishlar ko‘rsatmoqdaki, nafaqat turg‘unlik, balki mus-
taqillikning dastlabki yillarida yaratilgan pedagogikaga oid dars-
lik va ilmiy manbalarda ham «pedagogik hamkorlik» tushunchasi 
bevosita muammo sifatida ko‘tarilmagan. Vaholanki, pedagogik 
hamkorlik va uni o‘qitish kechimida qo‘llash zamonaviy ta’limda 
hal etilishi zarur bo‘lgan muammolardandir. Maktab o‘qituvchilari 
pedagogik hamkorlik, uning dialektik tabiati, o‘ziga xos xususi-
yatlari, samaradorligi, bunday hamkorlikni tashkil etish yo‘llari 
haqida yetarlicha tasavvur, bilim va tajribaga ega emaslar. Bular
-
ning barchasi mazkur hodisani har tomonlama tadqiq etish ehtiyoji 
mavjudligidan dalolat beradi. 
Hamkorlik masalasining pedagogika ilmida chuqur 
o‘rganilmaganligi sababi quyidagilardan iborat:
1) pedagogik hamkorlik hodisasi milliy pedagogika va didak
-
tika uchun yangi fenomen ekanligi; 
2) ta’lim jarayonini subyekt-subyekt asosida tashkil etish ke
-
chagi jamiyatda shakllangan talablar maqsadiga monand emasligi; 
63
Азимов Э. Г., Щукин А. Н. Новый словарь методических терминов и 
понятий (теория и практика обучения языкам). – Москва: «ИКАР», 2009. – 
С
. 247. 

---

144
145
3) o‘qituvchi va o‘quvch
i faoliyatida subyekt-obyekt munosa-
batlari barqarorlashib qolganligi;
4) ijtimoiy-siyosiy sabablarga ko‘ra soha mutaxassislarining 
e’tiborini jalb qilmaganligi;
5) bu tushunchaning o‘qituvchi o‘rganib qolgan hokimlik faoli
-
yatiga mos tushmasligi; 
6) pedagogik faoliyatning tezkorligi, bilimlarni o‘zlashtirishda 
o‘quvchi erkinligining ustuvorligi va hk.lardir.
Pedagogik hamkorlik jarayon subyektlari uchun o‘zligini 
namo 
yon qilish imkoniyatidirki, unda o‘qituvchi bilan o‘quvchining 
o‘zaro hamkorligi: o‘quvchining erkinligi; ijodkorligi; bu jara
-
yonda tartibsizlikning namoyon bo‘lishi singari jihatlarni yuzaga 
keltiradi.