|
Anglash bosqichi.
Darslikdagi matnni o’quvchilar qismlarga bo’lib o’qiydilar.
Bir bor ekan, bir yo'q ekan, o'tgan zamonda, Buxorodan uzoqda, Urganch cho'li tomonda bir qariya yashagan ekan. Choi, o'zim omiligimcha qoldim, qani endi o'g'illarim o'qib odam bo'lsa, deb orzu qilarkan. Boboning sakkiz o'g'li va bir qizi bor ekan. Qizi aqlli va sezgir ekan. Ota qiziga:— Xudo umringni uzoq qilsin, baxtimdan o'rgilayki, senday farzandim bor. Lekin akalaringdan kuydim. Ularning mehnat qi-lishga bo'yni yor bermaydi, o'qib, ilm olib, odam bo'linglar desam, gapimga quloq solishmaydi. Shuncha molimiz, yerimiz bor, o'qib nima qilamiz, deyishadi. Men qarib qoldim, bu dunyodan ko'z yumsam akalaringning holi" nima kechadi, deb qo'rqaman, qizim, — deb hasrat qilibdi.
— Otajon, akalarimni yoningizga chaqiring. Keyin ulardan qilib yurgan ishlarini so'rang. Qani, nima deb javob qiladilar, — debdi qizi.
— Ey jonim qizim, ularning qilib yurgan ishini bilaman. Sakkiz akang cho'ntaklarini pulga to'ldirib, sakkizta chopqir otga minib, shaharma-shahar kayf-u safo qilib yurganlari-yurgan, — debdi ota.
— Bu ishlarini bilaman, otajon, siz ularni mehmonxonaga chaqiring. Men eshikning orqasida turib gapirgan gaplaringizni eshitaman. Siz avvalo ulardan: «llm afzalmi yoki davlatmi?» deb so'rang. Hammalarining gaplarini eshitib bo'lgandan keyin meni chaqiring. Menga ham akalarimga bergan savolingizni bering. Aqlim yetganicha javob beraman, akalarim eshitsinlar, — debdi qizi.
Choi qizining aqliga tasanno aytib, kechqurun o'g'illarini mehmonxonaga chaqiribdi.
-O'g'illarim, sizlarni yedirdim, ichirdim, voyaga yetkaz-dim. Birovdan kam emassizlar. Mendan keyin ro'zg'or tashvishi boshingizga tushadi. O'ylab ko'rsam ilm bilan hunarda gap ko'p ekan. O'qib ilm olinglar, — debdi ota. O'g'illar otalarining bu gaplarini eshitib, hayron bo'lishibdi.
Choi to'ng'ich o'g'lidan so'rabdi:
–Sen katta farzandimsan. Qani ayt-chi: ilm afzalmi yoki davlatmi?
Katta o'g'il biroz o'ylab turib:
— Ey ota, qiziq gaplarni aytasiz-da. Xudoga ming marta shukurki, boshimizda soyabonimiz, siz, padarimiz hayotsiz. Yerimiz, molimiz bor, o'qib nima qilamiz? — debdi.
Chol o'g'lining gapidan xafa bo'lib, ikkinchi o'g'lidan so'rabdi:
— O'g'lim, sen asl inson bo'lasan, deb o'ylovdim. Sen ham ot minib necha kunlab yo'qolib ketasan. Men qari holim bilan qachongacha ishlayman. Menga yordam ber. Yaxshilab o'ylab ko'rib, javob ber, bolam, ilm afzalmi yoki davlatmi?
Ikkinchi o'g'il aka-ukalariga bir qarab olibdi-yu, otasiga:
— Olloh taolodan tilaymanki, otam doimo sog'-salomat yursinlar, soyai davlatlarida yigitlik davrini suraylik. Pul-u mol bo'lsa ilmdan nima foyda? — debdi.
Cholning ta'bi xira bo'lib xo'rsinibdi. Uchinchi o'g'il o'ylamay-netmay otasining savoliga shun-day javob beribdi:
— Ey, mo'tabar otajonim, hamma gaplaringizga tushuna-man. Lekin bu dunyoda yegan-ichgan, kiyganingiz qoladi.
Endi katta bo'lib qoldik, shu yoshda ilm olgan bilan qayerga boramiz? Hammaning ko'zi davlatmandning qo'liga qaraydi. Qo'lini doim ko'ksiga qo'yib salom beradi, xizmatingizni bajo qiladi, davlat yaxshi-da, ota, — deb javob beribdi.
Afsus-nadomat qilgan ota navbatni to'rtinchi o'g'liga beribdi: — Qani, o'g'lim, sen nima deysan?
To'rtinchi o'g'il javob beribdi:
— Ey, padari buzrukvorim, men sizga nima ham derdim. Mana siz o'qimagansiz. Lekin mol-mulkingiz haddan ziyoda. Doim hurmat-izzatdasiz. Biz ham sizday yashayveramiz. Savolingizga javobim shuki, davlat yaxshi. Qo'lingiz uzun bo'ladi, qayerga cho'zsangiz yetadi.
Cholning hafsalasi pir bo'libdi-yu beshinchi o'g'liga ham o'sha savolni beribdi.
— Hurmatli padarim, sizga javobim shuki; ilm degani qo'lga ilinmaydi, kissangizga pul bo'lib ham kirmaydi. U bilan qorin to'ymaydi, kiyimingiz but bo'lmaydi. Uyingizga palos qilib sololmaysiz. Endi sizga aytsam, mol-davlatga nima yetsin, davlat afzal-da, otajon, — debdi o'g'li.
Otaning jahli chiqibdi va oltinchi o'g'liga yuzlanibdi.
Oltinchi o'g'il o'ylab turib, so'ng debdi:
— Otajon, sizga ilm afzal desam, men uni bilmayman, o'qiganim yo'q. Davlatni bilaman. Boy yashaymiz. Uyimizda hamma narsa bor. Yeganimiz oldimizda, yemaganimiz ketimizda. Bundan chiqdi, davlat afzal ekan-da, otajon.
— Ey, bolam, sen ham ko'nglimdagi gapni aytmading. Akalaringga o'xshab sen ham davlatga hirs qo'ygan ekansan — deb ota yettinchi o'g'liga murojaat qilibdi.
O'g'il talmovsirab javob beribdi. Gapining tayini yo'q emish.
Ota xo'rsinibdi, so'ng kenja o'g'liga qarab:
Qani, kenjam, umidim sendan, bolam. Kenja o'g'il aqlli bo'ladi, deydilar. Davlat afzalmi yoki ilmmi? — debdi.
Kenja o'g'il otasiga:
— Otajon, men davlat emas, ilm afzal deyman. Meni maktabga bering, o'qiyman. Nasihatingizga amal qilaman. Ko'zingiz ochiqligida ilmli bo'lib qolay. Baribir mol-davlat menga tegmaydi! — debdi.
— Barakalla, o'g'lim, — deb ota o'g'lining peshonasidan o'pibdi. So'ngra: — Menga mol-davlat tegmaydi deganing nimasi? — deb so'rabdi.
Shunda eshik orqasida akalari bilan otasining bahs-u javoblarini tinglab turgan qizi:
— Ey, aziz otajonim, menga ruxsat bering, savolingizga javob berayin, endi navbat meniki, — debdi.
Fikrlash bosqichi:
Ilm haqida o’quvchilar maqollar aytadi:
Ilmli ming yashar, ilmsiz bir yashar.
Bilagi zo’r birni yiqar, bilimi zo’r mingni.
Kitob, ilm haqida o’quvchilar she’rlar aytadi:
Kitobdan yaxshiroq do’st yo’q jahonda,
G’amxo’ring bo’lgay u g’amli zamonda.
U bilan qol tanho, hech bermas ozor,
Joningga yuz rohat beradi takror.
Do'stlaringiz bilan baham: |
