Oqimning barqaror harakatida napor

4.19. NAPOR YO‘QOLISHI MASALASINI UMUMLASHTIRISH. 
DARSI–GIDRAVLIK ISHQALANISH KOEFFITSIENTINING 
BOSHQA PARAMETRLARGA BOG‘LIQLIGI. 
NIKURADZE TADQIQOTLARI 
 
I.Nikuradze 1933 yilda maxsus tadqiqotlar o‘tkazish uchun, 4.28-rasmda 
keltirilgan qurilmadan foydalangan. 
D
diametrli quvurga 
K
va 
bir biridan 
l
masofada 
joylashgan 
ikkita 
pzometr (P) o‘rnatilgan. 
K
kran 
yordamida 
oqimning 
tezliklari 
o‘zgartiri-lib, tezlikning 
turli qiymatlari uchun 
napor
4.28-rasm. Nikuradze tadqiqotlari o‘tkazilgan qurilma 
sxemasi 
yo‘qolishi 
 
l
h
ni pzometrlar yordamida aniqlash mumkin. 
Tajribada 
l
h
, 

, 

kattaliklarni aniqlab, 
2
2
3
Re
1
2
D
l
D
g
l
h



formula yordamida 


D
f
Re


grafigini tuzish orqali 

kattaligini aniqlash 
imkoniyatiga ega bo‘lamiz.I.Nikuradze bir xil kattalikdagi qum zarrachalarini 
bir xil masofada quvur devorlariga yopishtirib, bir tekis taqsimlangan sun’iy 

---

~ 299 ~ 
g‘adir-budirlik yaratgan. Bunday quvurda naporliharakat davomida 

va 
D
Re
kattaliklar o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik grafigini qurdi.Bu grafikdagi har bir 
qurilgan egri chiziq nisbiy g‘adir-budirlik (
r

) deb ataluvchi kattalikka mos 
keladi: 
D
r



(4.99) 
bunda, 

– g‘adir-budirlik balandligi bo‘lib, u quvur diametriga nisbatan 
nihoyatda kichik kattalikdir. 
Quyidagi 4.29-rasmda ifodalangan grafik siqilmas suyuqlikning aylana 
quvurda tekis barqaror harakati uchun napor yo‘qolishi haqidagi masalani 
umumlashtirish imkonini beradi.
Bu grafikdan quyidagilarni kuzatish mumkin. 
1)
(4.91) va (4.92) ifodalar tarkibiga kiruvchi 

koeffitsient umumiy hollarda 
faqat
r

va 
D
Re
kattaliklarga bog‘liq; 
2)

– koeffitsient faqat 
r

yoki 
D
Re
kattaliklardan biriga faqat harakatning 
ayrim hususiy ko‘rinishlaridagina bog‘liq; 
3)
shunday sohalar mavjudki, ular uchun 
r

va 
D
Re
kattaliklarning 
m
l
h

::
(4.100) 
munosabatni ifodalanishidagi proportsionallikni ta’minlovchi ko‘rsatkich 
– 
m
aniq bir (masalan,bir,ikki va boshq.)kattalikka ega bo‘ladi. 
4.29-rasmdagi Nikuradze grafigini tahlil qilib, quyidagi xulosalarni olish 
mumkin: 
I-chiziq – Puazeyl formulasiga asosan olingan chiziq 
laminar tartib 
chizig‘i
deyiladi. 
II-chiziq – Blazius formulasiga asosan chizilganligi sababli, 
Blazius 
chizig‘i
deb yuritiladi. 
Bu grafikda ma’lum bir masshtabda gorizontal yo‘nalishda 
D
Re
lg
va 
vertikal yo‘nalishda 

lg
kattaliklar qo‘yilgan, I va II tayanch chiziqlarni 

---

~ 300 ~ 
ma’lum ko‘rsatichli funktsiya bilan ifodalanuvchi chiziq sifatida qabul qilish 
mumin. Bunda grafik o‘qlariga 

va 
D
Re
kattaliklarning logarifmik qiymatlari 
emas, balki o‘z qiymatlari qo‘yiladi. 
4.29-rasm. Nikuradze grafigi sxemasi.
(
r

kattalikning turli qiymatlari uchun 


D
f
Re


egriliklari) 
I–laminar tartibdagi sohaning; 
S
- o‘tish sohasi; 
II – turbulent tartibdagi sohaning silliq o‘zanlar qismi; 
D – turbulent sohaning g‘adir-budir o‘zanlar uchun kvadrat qarshiliklargacha bo‘lgan 
qismi; 
Ye – turbulent sohaning g‘adir-budir o‘zanlar uchun kvadrat qarshiliklar mavjud 
bo‘lgan qismi. 
Bu grafikni uchta sohaga bo‘lish mumkin: