Oqimning barqaror harakatida napor

4
.
2
.
 «TO‘G‘RI O‘ZANLAR» UCHUN TEKIS BARQAROR 
HARAKATLANAYOTGAN OQIMNING ASOSIY TENGLAMASI
.
 
ICHKI ISHQALANISH KUCHLARI BAJARGAN ISH
.
 
GIDRAVLIK ISHQALANISH KOEFFITSIENTI YOKI
DARSI KOEFFITSIENTI 
O‘zan devorlariga ta’sir etayotgan uzunlik bo‘yicha urinma kuchlanishini 
0

deb belgilab olamiz. Shu urinma kuchlanish qiymati uzunligi va ho‘llangan 
perimetri bo‘yicha o‘zgarmas bo‘lsa (
0


const
), bunday o‘zanlar 
«to‘g‘ri 
o‘zanlar»
deyiladi. Bunday o‘zanlarga tsilindrik yoki prizmatik shakldagi 
o‘zanlar misol bo‘lishi mumkin. 
Endi, o‘z oldimizga suyuqlikning ishqalanish kuchi ta’siri bilan uzunlik 
bo‘yicha napor yo‘qolishining bog‘liqligini o‘rganish masalasini topish deb 
qo‘yamiz. Silindrik shakldagi quvurda bosim ostida harakatlanayotgan suyuqlik 
oqimidan 
l
uzunlikdagi 
1-1
va 
2-2
kesimlar bilan chegaralangan sohani ajratib 
olamiz (4.2-rasm). 
s
o‘qni quvurda harakatlanayotgan suyuqlik oqimi bo‘ylab 
harakatlantiramiz. Suyuqlikning tekis harakatida 
l
uzunlikdagi suyuqlik 
oqimining 
RR
– pezometrik chizig‘i qiya chiziq bo‘lib, uning pasayishi 
h
l
– 
napor yo‘qolishini ko‘rsatadi. Ko‘rilayotgan sohaga ta’sir etayotgan tashqi 
kuchlar bilan tanishib chiqamiz. Shundan so‘ng, oqimning barqaror tekis 

---

~ 237 ~ 
harakatlanayotganligini hisobga olib, bu kuchlarni 
s
o‘qqa proektsiyalari 
yig‘indisini nolga tenglab, izlayotgan tenglamani olamiz. 
 
Ko‘rilayotgan sohaga ta’sir etayotgan kuchlar
:
 
1. Bu hajmdagi suyuqlikning og‘irlik kuchi: 


l
G

(4.2) 
bunda, 

– harakatdagi kesim yuzasi kattaligi. 
s
o‘qqa bu kuch proektsiyasini yozamiz: 



sin
l
G
s

(4.3) 
bunda, 

– quvur o‘qining gorizontga nisbatan qiyaligi. 
Rasmdan ko‘rinib turibdiki,
2
1
sin
z
z
l



(4.4) 
shu sababli, 


2
1
z
z
G
s



(4.5) 
2. Ajratilgan suyuqlikka yon tomondagi suyuqlik kuchlari tomonidan 
bo‘layotgan ta’sir: 


2
2
1
1
;
p
P
p
P


,
(4.6) 
bunda, 
1
p
va 
2
p
– 
1-1
va 
2-2
kesimlarning og‘irlik markazlariga ta’sir etuvchi 
gidrodinamik bosim. Bu bosim kuchlari 
s
o‘qqa o‘zgarishsiz proektsiyalanadi. 
3. Normal bosimlarning 
s
o‘qqa proektsiyasi nolga teng deb qabul 
qilinadi. 

---

~ 238 ~ 
4. Devorlarga 
ishqalanish 
kuchi 
T
0
ham 
o‘zgarishsiz 
proektsiyalanadi. 
Bundan 
tashqari, 
ichki 
ishqalanish 
kuchlari 
(
T
) 
ham 
mavjud. 
Agar 
4.3-rasmda 
ifodalanganidek, 
oqim ichida ikkita 
a
va 
b
oqimchalarni 
olsak, ularda, agar, 
u
a 

u
b
tezliklar 
mavjudligini hisobga 
olsak, 
oqimchalar 
o‘rtasida
4.2-rasm. Oqimning tekis harakati asosiy tenglamasini 
chiqarishga doir 
o‘zaro ishqalanish kuchlari paydo bo‘ladi. Bular o‘zaro ma’lum juflikni tashkil 
qiladi. 
b
a
Т
Т

va 


0
Т