Optik asboblarning rivojlanish tarixi ko‘z uchun asbob-uskuna

Kosmik texnikaning
rivojlanishi va kosmik fazoni o‘zlashtirilishi infraqizil 
texnika asboblarini mukammallashtirilishga olib keldi. Sochilish, yutilish 
muhitining yo‘qligi va bir xil fonning mavjudligi sababli, kosmosda infraqizil 
nurlarni tarqalishi uchun ideal sharoit yaratilgan. Bugungi kunda kosmosdagi va 
kosmosdan issiqlik nurlantiruvchi, issiqlik qaytaruvchi ob’ektlarni izlash, ularni 
payqash va tanib olish, kosmik optik aloqa va kosmik apparatlarni boshqarish 
(navedeniye), yerning tabiiy resurslarini tadqiq qilish, meteorologik razvedka, 
sayyoralarning atmosferasining spektrlarini tahlil qilish va boshqa ko‘pgina 
masalalarni yechishni infraqizil texnika hal qilmoqda. 
Lekin, infraqizil texnikaning ko‘p sonli qo‘llanilishida yetakchi joyni harbiy-
texnika sohasi egallaydi. Hozirgi paytda, infraqizil sistemalar yer usti, suv usti va 
suv osti nishonlarni payqashda va kuzatishda keng qo‘llanilmoqda, ular tungi 
ko‘rish asboblarida va hududni issiqlik razvedkasida, uchuvchi apparatlar va 
piyodalarning jangovar mashinalarining oldingi obzor sistemalarida, mina izlashda 
va lazerli masofa o‘lchagichlarida, qurolni va o‘q-dorilarni boshqarish 
sistemalarida, maxfiy aloqa sistemalarida va optik –elektron teskari ta’sirlashishida 
va boshqa harbiy texnikalarda. Jismlarning issiqlik nurlanishi bevosita ularning 
energetik holatiga bog‘liq. U o‘zining manba temperaturasi va uning nurlanish 
xususiyatlari to‘g‘risidagi ma’lumotga ega. Bundan temperaturadan tashqari 

---

nurlanishni spektral tarkibi materialga va nurlanish manbasining yuzasidagi 
holatiga bog‘liq. Infraqizil nurlanish o’lkan ma’lumotga ega. Bu esa, nurlanish 
ob’ektlarining ichki xususiyatlari to‘g‘risidagi ma’lumotlarni olish, materiallarning 
ichki jarayonlarni chuqur kuzatish imkoniyatlarini yuzaga chiqaradi. Infraqizil 
nurlanishdan bunday ma’lumotlarni olish imkoniyatlari boshqa usullarda mavjud 
emas. Bu esa, kelajakda infraqizil texnikaning maxsus maqsadli optik-
radioelektron apparaturalarini ishlab chiqishga katta qiziqish uyg‘otadi. 
Bugungi kunda, infraqizil texnika asboblari va sistemalarini ishlab chiqish, 
rivojlangan davlatlarda o’lkan hajmga yetdi va sanoatning mustaqil tarmoqlariga 
aylanib bo‘ldi. Chet el matbuot manbalarining materiallari bo‘yicha harbiy sanoat 
komplekslarida infraqizil asboblarni yaratishga va ishlab chiqishga ketayotgan 
sarf-xarajatlar yiliga milliardlab dollardan oshib ketmoqda. Yuzlab elektron, 
kosmik, mashinalar ishlab chiqish, aviasiya, kimyo konsernlari bu yo‘nalishda 
ishlamoqdalar. 
Ko‘rinmas nurlardan, tungi ko‘rishdan foydalanish sxemasi bunday bo‘ladi: 
nishonlar ko‘rinmas infraqizil nurlar bilan yoritilib, lyuminessent ekrandan 
ko‘rinmas nurlarni qaytishi hisobiga ko‘rinuvchi tasvir hosil qilinadi. Agarda, 
bunday sxemada ultrabinafsha nurlardan foydalanilsa, bu nurlarning kvantlarini 
katta energiyasi hisobiga nafaqat lyuminessentsiya, balki fotoeffekt hodisasi ham 
kuzatiladi. Lekin, ultrabinafsha nurlar oddiy shishadan o‘tganda to‘laligicha 
yutiladi, havodan o‘tganda esa, kuchli yutiladi va sochiladi. Demak, ultrabinafsha 
nurlar uchun maxsus kvars optikasi kerak, tarqalish masofasi esa bir-necha 10 
metrga to‘g‘ri keladi. Shuning uchun, kechasi ko‘radigan ultrabinafsha 
asboblaridan foydalanish tarqalmadi. Hozirgi paytda infraqizil nurlaridan 
foydalanib ishlaydigan tungi ko‘rish asboblar keng qo‘llanilmoqda.[2]