O’pkada gazlar almashinuvi, gipoksiya va uning turlari, tashqi va ichki nafas

O’pkada gazlar almashinuvi, gipoksiya va uning turlari, tashqi va ichki nafas.
Nafasga olinadigan, chiqariladigan va alveolyar havolarning tarkibi. Odam navbati bilan nafas olish va nafas chiqarishni bajarish hisobiga alveolalarda nisbatan gazlar tarkibini doimiy ta’minlash bilan o’pkani ventilyatsiya qiladi. Odam katta miqdorda kislorod saqlovchi (20,9 %) va past miqdorda karbonat angidrid gazini saqlovchi (0,03 %) atmosfera havosi bilan nafas oladi va 16,4 % kislorod va 4 % karbonat angidirid saqlovchi havoni chiqaradi. Alveolyar havo tarkibida 14,2 % kislorod 5,2 % karbonat angidrid gazini saqlaydi.
12-Jadval
Olinadigan, chiqariladigan va alveolyar havolarning tarkibi.

Havo	Gazlarning miqdori (% da)
	kislorod	Karbonat angidrid	Azot
Olinadigan	20,94	0,03	79,03
Chiqariladigan	16,3	4	79,7
Alveolyar	14,2	5,2	80,6

Nima uchun alveolyar havoga nisbatan chiqarilayotgan havoning tarkibida kislorodning miqdori ko’p? Bu holatni, nafas chiqarilayotgan paytda alveolyar havoga nafas organlaridagi va havo o’tkazuvchi yo’llardagi havolar bilan aralashishi bilan tushuntirish mumkin.
Bolalarning o’pka ventilyatsiyasining yanada past samarasi chiqarilayotgan va alveolyar havolarning gazlar tarkibining boshqacha bo’lishi bilan ham namoyon bo’ladi. Bolaning yoshi qancha kichik bo’lsa chiqarilayotgan va alveolyar havolar tarkibida karbonat angidridning miqdori shuncha kam va kislorodning miqdori shuncha ko’p bo’ladi. Shunga mos holda kisloroddan foydalanish darajasi ham past bo’ladi. Shu sababli, ma’lum darajadagi kislorodni qabul qilishi va ma’lum darajadagi karbonat angidridni chiqarishi uchun voyaga yetgan odamlarga nisbatan o’pkasi ko’p ventilyatsiya qilishi zarur bo’ladi.
O’pkada gazlar almashinuvi. O’pkada kislorod alveolyar havodan qonga o’tsa, karbonat angidrid gazi qondan o’pkaga o’tadi. Gazlarning harakatlanishi diffuziya qonuniyatlari asosida ya’ni bu qonuniyatlarga asosan gaz parsial bosimi yuqori bo’lgan muhitdan, parsial bosim past bo’lgan muhitga qarab tarqaladi. Suyuqliklarda erigan gazlar uchun, erkin gazlar uchun qo’llaniladigan «parsial bosim» atamasiga mos holdagi «kuchlanish» atamasi ishlatiladi.
O’pkada gazlar almashinuvi alveolyar havo bilan qon orasida kechadi. O’pka alveolalari qalin kapillyarlar turi bilan o’ralgan. Alveolalar devori ham kapillyarlar devori ham juda yupqa va ular gazlarning o’pkadan qonga va aksincha harakatlanishini ta’minlaydi.
Parsial bosim deb – gazlar aralashmasidagi umumiy bosimdan bitta gazni hisobiga to’g’ ri keladigan qismiga aytiladi. Aralashmadagi gazning foyiz miqdori qanchalik yuqori bo’lsa, shunga mos holda uning parsial bosimi ham yuqori bo’ladi.
Gazlarning almashinuvi, gazlarning diffuziyasi bajarilayotgan yuzaga va diffuziya qilinayotgan gazlarning parsial bosimni farqiga bog’ liq bo’ladi. O’pkada bunday sharoit mavjud. Chuqur nafas olinganda alveolalar kengayadi va ularning yuzasi 100-150 m² gacha yetadi. Xuddi shunday o’pkadagi kapillyarlarning yuzasi ham kattalashadi. Alveolyar havodagi gazlarning parsial bosimida ham yetarlicha farq va venoz qonidagi bu gazlarning kuchlanishida ham farq bor. (jadvalga qarang).
Jadvaldan shu narsani qayd qilish mumkinki, venoz qonidagi gazlarning kuchlanishi orasidagi farqi va ularning alveolyar havodagi parsial bosimlari orasidagi farq kislorod uchun: 110-40=70 mm.sim.ust, karbonat angidrid gazi uchun esa 47-40=7 mm.sim.ustunini tashkil etadi. Bosimlarning bunday farqi organizmni kislorod bilan ta’minlash uchun va undan karbonat angidrid gazini ajratib chiqarish uchun yetarlidir.
Kislorodning qon bilan birikishi. Kislorod qonda gemoglobin bilan uncha barqaror bo’lmagan birikma –oksigemoglobin hosil qiladi. 1 g gemoglobin 1,34 sm³ kislorodni biriktirib olish xususiyatiga ega. Kislorodning parsial bosimi qancha yuqori bo’lsa, shuncha ko’p oksigemoglobin hosil bo’ladi.
13-Jadval
Olinayotgan va alveolyar havolardagi kislorod va karbonat angidrid gazlarining parsial bosimi va ularnng qondagi kuchlanishi (mm.sim.ust.)

Gazlar	Parsial bosim (kuchlanish)
	Atmosfera bosimi	Alveolyar havo	Venoz qoni (o’pka kapillyarlarida)	Arterial qon
Kislorod	159	100-110	40	102
Karbonat angidrid gazi	0,02-0,03	40	47	40

Alveolyar havodagi kislorodning parsial bosimi 100-110 mm.sim.ust. teng bo’ladi va bunday sharoitda qonning 97 % gemoglobini kislorod bilan birikadi.
Oksigemoglobin shaklidagi kislorod o’pkadan to’qimalar bo’ylab tarqaladi. To’qimalarda kislorodning parsial bosimi past bo’lganligi sababli, oksigemoglobin dissosiyalanib kislorodni o’zidan ajratadi. Xuddi shu yo’l bilan to’qimalar kislorod bilan ta’minlanadi.
Havoda yoki to’qimalarada karbonat angidrid gazi ko’p bo’lsa qondagi gemoglobinning kislorodni biriktirish xususiyatini pasaytiradi.
Karbonat angidrid gazining qon bilan birikishi. Karbonat angidrid gazi qon tarkibida kimyoviy birikmalar hamda– natriy gidrokarbonat va kaliy gidrokarbonatlar shaklida tashiladi. Uning bir qismi gemoglobin bilan tashiladi.
Karbonat angidrid gazining qon bilan birikishi va uning to’qimalardagi va qondagi kuchlanishiga bog’ liqdir. Bunday holatda eritrositlarda mavjud bo’lgan karbonangidraza fermenti muhim rolni o’ynaydi. Karbonat angidrid gazininig miqdoriga qarab karbonangidraza fermenti SO₂+N₂O = N₂SO₃ shakldagi tenglamadagi reaksiyani ko’p martaga tezlashtiradi.
Karbonat angidrid gazining kuchlanishi yuqori bo’lgan to’qimalarning kapillyarlarida ko’mir kislotasining hosil bo’lishi yuz beradi. O’pkada karbonangidraza fermenti degidratasiyani ta’min etadi, bu esa qondan karbonat angidrid gazining qisib chiqarilishiga olib keladi.
Bolalarning o’pkasidagi gazlar almashinuvi ulardagi kislota –ishqor muvozanatining boshqarilish xususiyatlari bilan chambarchas bog’ liq. Bolalarda nafas markazi qon reaksiyasining eng mayda o’zgarishiga ham juda aniq reaksiya qiladi. Hattoki, muvozanatning kislotali tomonga birozgina og’ ishi ham bolalarda havo yetishmasligini chaqiradi.
Bolalarning diffuzion xususiyati yosh ulg’ ayishi bilan orta boradi. Bu esa o’pka alveolalarining umumiy yuzasining ortishi bilan bog’ liqdir.
Organizmning kislorodga bo’lgan talabi va karbonat angidridning ajralishi organizmda kechadigan oksidlanish jarayonlarining darajasi bilan aniqlanadi. Yosh ulg’ayishi bilan bu daraja kamayadi, bolaning o’sishiga qarab har 1 kg tirik vaznga to’g’ri keladigan gazlar almashinuvi ham mos holda kamaya boradi.
Gipoksiya (gipo... va lot. oxygenium — kislorod), an oksiya, kislorod tanqisligi — organizmda yoki ayrim aʼzo va toʻqimalarda kislorod yetishmasligi yoki qabul qilinishining buzilishidan kelib chiqadigan kasallik holati. G. nafas olinayotgan havoda kislorod yetishmaganida (mas, balandlikka koʻtarilganda), yer ostida ishlaganda, nafas yoʻllariga yot jismlar tiqilib qolganda, bronxlar spazmida va b. hollarda roʻy berishi mumkin. G. juda koʻp kuzatiladi va turli-tuman nosogʻlom (patologik) jarayonlar asosini tashkil etadi. G. oʻtkir, bir lahza (oniy) hamda surunkali boʻlishi mumkin. Yengil G.da ham xuddi mastlikka oʻxshash qoʻzgʻalish holati, oliy nerv faoliyati, yurak va nafas sistemasida sezilarli oʻzgarishlar sodir boʻladi. Birdan roʻy bergan G.da bosh ogʻrigʻi, bosh aylanishi, koʻngil aynishi, yurak va nafas faoliyatining izdan chiqishi kuzatiladi. Hatto qisqa muddat bosh miyaning kislorod bilan taʼminlanmasligi ogʻir oqibatlarga olib kelishi ham mumkin. Oʻtkir G. koʻp qon yoʻqotilganda, miokard infarq-mujxa va b. ogʻir holatlarda, shuningdek, qonning toʻqimalarga kislorod tashish xususiyati buzilishiga olib keluvchi is gazi bilan zaharlanganda roʻy beradi. Surunkali G. yurak faoliyatining zaiflashishi va toʻqimalarning qon bilan taʼminlanmasligiga sabab boʻladigan yurak poroklari, kardioskleroz kasalligida paydo boʻlishi mumkin. Baʼzi vitaminlar yetishmasligi ham G.ga sabab boʻla oladi. G.ning oldini olish uchun unga chidamlilikni oshiradigan maxsus mashgʻulotlar olib boriladi. Davo asosan G.ga sabab boʻlgan omillarni bartaraf etishdan iborat.



Gipoksiya nima?
Gipoksiya - bu tibbiy atama bo'lib, u normal hayotiy faoliyatni ta'minlash uchun etarli kislorod etishmasligini tavsiflaydi. Gipoksiya intensivligida farq qilishi mumkin va o'tkir yoki surunkali bo'lishi mumkin. Ba'zi to'qimalar ma'lum vaqt davomida gipoksiyaga toqat qilsa, boshqalari kislorod etishmasligidan jiddiy shikastlanishadi.
Ushbu holatda yuzaga kelishi mumkin bo'lgan alomatlar quyidagilarni o'z ichiga oladi.
Teri rangidagi o'zgarishlar (ko'karishlar); Nafas qisilishi, tez nafas olish; Yo'tal, hırıltı; Qichishish; Vertigo; Terlash; Surunkali charchoq; Bosh og'rig'i; Uyqusizlik; Ko'kraklarda og'riq va / yoki qattiqlik va boshqalar.
Agar gipoksiya miyaga ta'sir qilsa, quyidagi alomatlar mavjud:
Qiyin kontsentratsiya; Vaqtinchalik xotirani yo'qotish; Harakatlanish qobiliyatining pasayishi; To'g'ri qaror qabul qilishda qiyinchiliklar; Koma; Qo'lga tushirish.
Ba'zida gipoksiya gipoksemiyaning sinonimi sifatida ishlatiladi. Gipoksemiya aslida arterial qonning kislorod bilan to'yinganligini anglatadi. Gipoksemiya turli to'qimalar va organlarda gipoksiya rivojlanishiga olib kelishi mumkin.
Agar gipoksiya miyaga ta'sir qilsa, u tezda miyaga zarar etkazishi yoki o'limga olib kelishi mumkin.
Gipoksiyaning turlari quyidagilardan iborat:
Gipoksik gipoksiya - nafas olayotgan havoda kislorodning qisman bosimi pasayishi yoki havo yo'llari orqali kislorodning kirib borishi qiyinlashadi; Gematologik gipoksiya - gemoglobinning kislorod molekulalarini bog'lash va tashish qobiliyatining pasayishi; Qon aylanish gipoksiyasi - yurak-qon tomir tizimining buzilgan funktsiyasi; Aralash gipoksiya - yuqoridagi turlarning kombinatsiyasi.

Gipoksiya quyidagilarga bog'liq bo'lishi mumkin.

Nafas olish kasalliklari - bronxial astma, surunkali obstruktiv o'pka kasalligi, o'pka shishi, pnevmoniya, amfizem va boshqalar; Qon aylanish tizimining kasalliklari - miyokard infarkti, yurak etishmovchiligi, o'pka emboliyasi, aorta qopqog'ining torayishi, o'pka gipertenziyasi, yurak shunt, triküspid qopqog'ining stenozi va boshqalar; Shikastlanish, zaharlanish va tashqi omillar - tog 'kasalligi, uglerod oksidi inhalatsiyasi, tutunni inhalatsiyasi, oltingugurt dioksidini inhalatsiyasi va boshqalar. Yuqumli va parazitar kasalliklar - tuyoq, difteriya, hantavirus infektsiyasi; Tug'ma anormalliklar, deformatsiyalar va xromosomal aberatsiyalar - o'pka arteriovenoz malformatsiyasi, yurakning konjestif etishmovchiligi va boshqalar; Ovqat hazm qilish tizimining kasalliklari - o'tkir pankreatit, jigar etishmovchiligi; Endokrin tizim kasalliklari, ovqatlanish va metabolizmning buzilishi; Asab tizimining kasalliklari - neyroleptik malign sindrom; Perinatal davrda yuzaga keladigan ba'zi holatlar - neonatal asfiksiya.
Gipoksiyani tashxislash uchun turli xil testlar o'tkaziladi - qon sinovlari, ko'rish sinovlari, asab tizimining sinovlari.
Gipoksiyani davolash kislorod etishmovchiligining qancha davom etishiga bog'liq. Bu tanadagi kislorod miqdorini normal holatga qaytarishga qaratilgan. Bunga bemorni etarli miqdordagi kislorod yoki kardiopulmoner reanimatsiya uchun ventilyatorga yotqizish kiradi.

Anoksiya nima?

Anoksiya - bu tibbiy atama bo'lib, uning tanasi yoki uning qismlari kislorod etkazib berishni to'liq yo'qotish holatini tavsiflaydi. Odatda, anoksiya gipoksiya natijasidir.
Anoksiya yurak, buyraklar, miya va tananing turli xil to'qimalari kabi kislorodga muhtoj bo'lgan organlarning ishlashiga to'sqinlik qiladi.
Davolanmagan kislorod etishmasligi juda zararli va hatto o'limga olib kelishi mumkin.
Anoksiya miyaga ayniqsa zararli. Bir necha daqiqalik anoksiya unga qaytarilmas zarar etkazishi mumkin. Kislorodning to'liq etishmasligi miya hujayralarini o'ldiradi va miya funktsiyalariga ta'sir qiladi. Anoksiyaning uzoq davom etishi uzoq muddatli asoratlarga va o'limga olib keladi.
Agar anoksiya miyaga ta'sir qilsa, alomatlar quyidagilarni o'z ichiga oladi:
Shaxs va kayfiyat o'zgaradi; Hukmdagi o'zgarishlar; Xotirani yo'qotish; Yuzaki nutq; Oyoq-qo'llarni harakatlantirishda muammolar; Zaiflik; Bosh aylanishi; Yo'naltirish; Bosh og'rig'i; Konsentratsiya muammolari.
Agar miya to'rt-besh minut davomida anoksiyani boshdan kechirgan bo'lsa, gallyutsinatsiyalar, tutilishlar va to'satdan ongni yo'qotish kabi boshqa alomatlar paydo bo'ladi.
Anoksiya turlari:
Anoksik anoksiya - etarli miqdordagi kislorod tufayli; Anemik anoksiya - qon organizmga etarli miqdordagi kislorodni tashiy olmasa paydo bo'ladi; Toksik anoksiya - toksinlar bilan zaharlanish natijasida; Turg'un anoksiya - qon zarur bo'lgan biron bir organga etib bormaganida paydo bo'ladi
Anoksiya sabablari:
Qonda gemoglobinning past darajasi yoki samarasiz gemoglobin; Toksinlar yoki boshqa kimyoviy moddalarni qabul qilish; Uglerod oksidi bilan zaharlanish; Yurak-qon tomir muammolari: yurak etishmovchiligi, qon tomir, yurak urishi, yurak urishining buzilishi va boshqalar. Yuqori balandlikda cheklangan miqdordagi kislorod; O'pka ishiga to'sqinlik qiladigan narsalar, masalan. siqilish, cho'kish yaqinida, bo'g'ilish, pnevmoniya, astma va boshqalar tufayli.
Anoksiyani tashxislash uchun turli xil testlar qo'llaniladi. Bular qon sinovlari, ko'rish sinovlari, asab tizimining sinovlari.
Anoksiyani davolash kislorod etishmovchiligining qancha davom etishiga bog'liq. Bu tanadagi kislorod miqdorini normal holatga qaytarishga qaratilgan. Bunga bemorni etarli miqdordagi kislorod yoki kardiopulmoner reanimatsiya olish uchun ventilyatorga qo'yish kiradi.
Gipoksiya va anoksiya o'rtasidagi farq
Ta'rif
Gipoksiya: Gipoksiya - bu tana to'qimalarida kislorod etishmasligini tavsiflovchi tibbiy atama.
Anoksiya: Anoksiya bu tanadagi to'qimalarda kislorodning to'liq etishmasligini tavsiflovchi tibbiy atama.
Turlari
Gipoksiya: Gipoksiya turlari quyidagilardan iborat: gipoksik gipoksiya, gematologik gipoksiya, qon aylanish gipoksiyasi va aralash gipoksiya.
Anoksiya: Anoksiya turlari: anoksik anoksiya, anemik anoksiya, toksik anoksiya va turg'un anoksiya.
Zarar
Gipoksiya: kislorod etishmovchiligi qanchalik to'liq bo'lsa, ta'sirlangan to'qima uchun ta'sir kuchayadi.
Anoksiya: ta'siri kislorodning to'liq etishmasligi tufayli gipoksiya holatiga qaraganda ancha jiddiydir.
Gipoksiya va boshqalar. Anoksiya: taqqoslash jadvali
Gipoksiya oyatlarining qisqacha mazmuni Anoksiya
Gipoksiya - bu tana to'qimalarida kislorod etishmasligini tavsiflovchi tibbiy atama. Anoksiya - bu tana to'qimalarida kislorodning to'liq etishmasligini tavsiflovchi tibbiy atama. Gipoksiya gipoksik gipoksiya, gematologik gipoksiya, qon aylanish gipoksiyasi va aralash gipoksiya bo'lishi mumkin. Anoksiya anoksik anoksiya, anemik anoksiya, toksik anoksiya va turg'un anoksiya bo'lishi mumkin. Kislorod etishmovchiligi qanchalik to'liq bo'lsa, ta'sirlangan to'qima uchun ta'sir kuchliroq bo'ladi. Kislorodning to'liq etishmasligi tufayli anoksiyaning ta'siri gipoksiya ta'siridan ko'ra jiddiyroqdir.
Ichki va tashqi nafas olishning